Исламдин чIаваргандин варцарин манадикай

17 Май 2017
1074

Мугьаммад Пайгъамбар Меккадай Ясрибдиз (Мединадиз) 662-йисуз Гьижра (куьч хьун) авурдалай кьулухъ, мусурманрин чIаварган кардик акатна. Мусурманрин чIаварган вацранди я, яни вацран фазайрихъ галаз алакъалудаказ гьисаб кьиле тухузва. Исламдин вацран чIаварган 12 вацракай ибарат я. Вацран фазайрихъ галаз алакъалу яз, гьар са варз 29, я туштIа 30 йикъакай ибарат я. ЧIаварганда авай варз, цIийи варз пайда хьайидалай кьулухъ, та къведай цIийи варз пайда жедалди кьиле физва.

Мусурман чIаваргандин 12 варз

Мугьаррам – им Исламдин чIаваргандин сад лагьай варз я. Адан тIвар таржума авурла «къадагъа алайди», «къадагъа авунвайди» лагьай чIал я, вучиз лагьайтIа, йисан а вахтунда Аллагьди ягъунар ва дявеяр къадагъа авунва.

Къуръанда лагьанва (мана): «Гьакъикъатда, Аллагьдиз варцар цIикьвед ава. Аллагьди цавар ва чил халкьар авурла Ктабда икI кхьенвай. Абурукай кьуд – къадагъа алайбур я. Дуьз дин гьа им я, акI хьайила жув патал адалатсуздаказ тухумир. Квехъ галаз мажусийри гьикI женг тухузватIа, гьа жуьреда куьнени абурухъ галаз женг твах. Аллагь – Аллагьдихъай кичIебурухъ галайди, чир хьухь!» («Ат-Тауба» сура 36-аят).

Мугьаррам вацран цIуд лагьай йикъал Ашурадин югъ ацалтзава. Ам Исламда пайгъамбарриз (салам хьуй чпел) саламатвал атанвай, чилер, цавар, малаикар ва сифте инсан - Адам халкьнавай югъ я. Гьа и вацра сив хвейи инсандиз еке сувабар жеда. Мугьаммад Пайгъамбарди лагьана: «Рамазан вацралай кьулухъ сивер хуьниз хъсан варз, Аллагьдин варз – мугьаррам я».

Сафар – Исламдин чIаваргандин кьвед лагьай варз я. «Сафар» им «сиягьат» лагьай чIал я. И вацраз ахьтин тIвар гунин себеб ам тир хьи, йисан и вахтунда арабар чпин кIвалер туна ягъунриз экъечIдай. Адалай гъейри, абуру чпин кIвалер артухан зегьемдикай хуьн патални тадай.

Рабиу ль-Авваль – им Исламдин чIаваргандин пуд лагьай варз я. Адаз ахьтин тIвар гавнай, вучиз лагьайтIа «раби» араб чIалал «гатфар» лагьай чIал я. Гьа и вацран 12 лагьай числодиз инсаниятдин пайгъамбар – Мугьаммад дидедиз хьанва. Григориандин чIаваргандай а тарих 571-йисан 24-апрелдин йикъал ацалтзава.

Рабиуль-Ахир, я туштIа Рабиу ссани – чIаваргандин кьуд лагьай варз я. «Сани» араб чIалал «кьвед лагьайди», «ахир» - «эхиримжиди», «раби» - «гатфар» лагьай чIалар я. И варз гатфарин вацран эхир, я туштIа кьвед лагьай варз лагьай чIал я. Гьа и варз гатфарин эхир я.

Жумадуль-Авваль – им чIаваргандин вад лагьай варз я. «Жумада» гаф араб чIалал «чIагун» лагьай чIал я. Арабри а вацраз ахьтин тIвар гунин себеб ам я хьи, и вацра яд муркIади кьазва ва кьуьд алукьзава.

Жумадуль-ахир, я туштIа Жумада ас-сани – Исламдин чIаваргандин ругуд лагьай варз. Кьуьд акъатиз мукьва кьвед лагьай варз.

Ражаб – чIаваргандин ирид лагьай варз. «Ражаб» араб чIалал «пак авун» лагьай чIал я. Арабри дяведин ягъунрикай къерех хьуналди Ражаб варз виниз акъудна. Ражаб, Шабан ва Рамазан варцарин вилик квай варз я.

Шабан – чIаваргандин муьжуьд лагьай варз я. «Шабан» лугьудай гаф араб чIалан «ташаба» лугьудай гафуникай арадал атана ва ам «пай хьун», «гьар патахъ чукIун» лагьай чIал я. И вацра арабар дяве авун патал гьар патахъ фидай. Шабан – Исламда лап чIехи къимет гузвай, сад-садан гуьгъуьналлаз къвезвай пак тир пуд вацран жергедай, кьвед лагьайди я.

Пак тир гьадисрикай сада лугьузва хьи, яни Шабан варз – им Пайгъамбардин варз я: «Шабан варз зи варз я…», «Муькуь варцарин вилик Шабан вацран винизвал, амай пайгъамбаррин вилик зи винизвал хьиз я».

И вацра виридалайни шад йиф ава – Бараатдин йиф, гунагьар михьи хъжезвай ва мурадар кьилиз акъатзавай йиф. Гьадисда лагьанва: «Шабан вацран 15 лагьай йиф алукьайла, ам кпIар ва дуьаяр ийиз акъуд, амма пакад юкъуз сив хуьх. Чарасуз Аллагьди жузада: «Авачни Завай гъил къачун тIалабзавайди? За адалай гъил къачуда. Авачни чан сагълам ва агьвал артух хьана кIанзавайди? За гуда».  

Рамазан – чIаваргандин кIуьд лагьай варз. Рамазан – «ар-рамда» гафуникай арадал атанва. А гаф араб чIалал «зегьем», «гзаф чимивал» лагьай чIал я. Рамазан варз арабрин чилел виридалайни чими вахтунал ацалтнай, гьавиляй вацраз ахьтин тIвар ганвай.

Рамазан – им мусурманар патал пак варз я. И вацра вири инсаниятдиз пак тир ктаб – Къуръан рекье тунва. Сагъ варз тирвал гьар са мусурманди пакамалай та рагъ акIидалди сив хвена, гунагьрикай яргъа хьана ва хъсан кIвалахар авуна кIанзава. Амай варцарин вилик Рамазан вацран лайихлувал тестикьарзавай гьадисар ва аятар гзаф ава. ИкI, месела, «Рамазан варз – им инсанриз дуьз рехъ къалурдай ва гьакъикъат тапаррикай тафават ийизвай Къуръан рекье тунвай варз я»; «Ни Рамазан вацра рикIин сидкьидай сив хвейитIа ва анжах Аллагьдин патай пишкеш вилив хвейитIа, адан виликан гунагьрилай гъил къачуда».

И вацра Къудратлувилин Йиф – Лайлат аль-къадр ава. А йифиз виридалайни агъада авай цавуз Пайгъамбар патал Къуръан авуднавай. Аллагьди Къуръанда лагьана (мана): «Лайлат-уль Къадр йиф агъзур вацралайни хъсан я» («Аль-Къадр» сура, 3-аят). 

Шавваль – чIаваргандин цIуд лагьай варз. Араб чIалал дувул «ташаввала», им «деведин некIедиз муьгьтежвал» лагьай чIал я. Рамазан варз акьалтI хьайила Ид аль-ФитIр (Ураза байрам) сувар алукьзава. Ам Шавваль вацран сад лагьай югъ я. Генани и вацра ругуд юкъуз сив хуьн саваб авай кар я.

Зуль-къаада – Исламдин чIаваргандин цIусад лагьай варз я. Им арабри дяведин гьерекатар акъвазарзавай пак варз я.

Зуль-гьижжа – чIаваргандин цIикьвед лагьай варз. И вацра Мекка шегьердиз гьаждал физва. Гьадисда лагьанвайвал, Аллагьдиз виридалайни кIани ва багьа йикъарикай, ибур зуль-гьижжа вацран сифте цIуд югъ я. И вацран сифте кIуьд юкъуз, иллаки Арафадин юкъуз сив хуьн хъсан амал я (гьаж ийизвай зияратчияр квачиз).

Вацран цIуд лагьай йикъал кьилин суваррикай сад – Ид аль-Адгьа (Къурбан байрам) ацалтзава. И юкъуз чIехи саваб авай кIвалахар, им гьайван къурбандиз гъун, шадвал авун патал багърийрихъ галаз кIватI хьун ва сурарал кьил чIугун я.

Таржума авуна гьазурайди:

 А. ЭМИРСУЛТАНОВ

Самые интересные статьи «ИсламДага» читайте на нашем канале в Telegram.