Мусурман касдиз кечмиш хьуваликан гьаммишан фикир кади ккунду. Пайгъамбарин ﷺ гирами гьядисдиъ дупна: «Леззетар пуч апIруб артухъдиси кIваин апIинай, яни кечмиш хьувал». Дидихьна жвуван гунгьарихъан туба апIури, жарарихьна вуйи жвуван гьякьяр туври гьязур духьну ккунду. Ва гьацира Аллагьдихьна вуйи гьякьар тамам апIури, яни жвуван ккудушу гъудгнар, ушвар ва жара фарзар кьаза апIури, гьязур духьну ккунду.
Гьаддиз аьлимари фикьгьдин китабариъ, гъудгнарин кьаза кайи инсанари вари чпин вахт дурар кьаза апlури харж дапlну ккунду, дупна, анжагъ чаз ва чан хизандиз гъазанмиш апlру вахт ктарди. Эгер лап гизаф кьазйир каш, ва дурар кьаза апlуз лап гизаф вахт гъябгъюруш, дицир касди дурар вари кьаза апlуз ижми ният дапlну ккунду, гьаз гъапиш гьадму вахтна аьжал хъубкьиш, аьжлин вахтна учв гунагьнан гьялнаъ дархьуз. Аьзарлу касди му ляхнариз хъана артухъ фикир тувну ккунду, ва гьацира чан уьзрикк аьссивал улулупди сабур дапlну ккунду.
Кечмиш хьувалихьна артухъси Кьур’ан урхури, зикир апlури, асгьябар, табиинар, аьлимар ва жара ужудар инсанар фици гьязур шули гъахьнуш, ари гьадрарин уьмрикан урхури, гьязур духьну ккунду. Чан хал-хизандиз сабур туври, учв кечмиш гъахьиган зарбди ишивал, ясана жвув’ин али ккурттар чIяргъюри ва гьацдар жара аьвам инсанари апlру ляхнар мапlанай, дупну ккунду. Жвувкан гиран кайи ксарикан аьфву ккун апlури, чаз лигурайи ксарихъди ужудар аьлакьйир уьрхури, дурарихъанра дюаь апIури духьну ккунду.
Кечмиш шлу гьялнаъ айи кас арччул гъвалниинди, кьибла терефназди илдицну дитну ккунду. Эгер йишв хьтарди дици дитуз шулдарш, ясана арччул терефнак уьзур, зиян кади вуш, кьял’инди дитну, дугъан кIуликк фукIа ккивну ккунду, маш ва ликар кьибла терефназди илдицну шлуганси. Гьаци думу касдиз «Ла илагьа иллаЛлагь» гафар текрар апIин, дупну ккунду. Имам Муслимдихьан вуйи гьядисдиъ дупна: «Аьжал багахь дубхьнайи касдихь «Ла илагьа иллаЛлагь» гафар пуз гъитай». Жара гьядисдиъ дупна: «Фуну касдин аьхиримжи гафар «Ла илагьа иллаЛлагь» гъахьиш, думу жаннатдиъ учIвур». Вуш-дарш гьаму гафар йип кIурира дугъужвну ккундар, кечмиш шулайириз хъял дуфну жара гафар дарпбан бадали. Дугъан гъвалахъ зикир апIури духьну ккунду, гьадгъура текрар апIуз кIури. Кечмиш шулайирин багахь «Ясин» сура урхуб суннат ву. Гьядисдиъ дупна: «Аьжал багахь дубхьнайи касдихъ «Ясин» урхай". «Ясин» сура урхбан гьикматра гьадму вуки, душваъ Гъиямат йигъандин гьяларикан дибикlна, дюн’я фанаъ вуйибдикан, женнетдин ниъматарикан, жегьенемдин аьзабарикан дибикIна. Гьадрар ерхьруган, аьжализ багахь духьнайи касдин зиихъ улупнайи ляхнарихъ хъугъувал артухъ шулу. Дугъаз гьацира шид тувуб ужу ву. Хъа шид тувувал важиб шула, эгер думу кас штухъ дахъаргнаш, мисалназ, чаз шид тувган рази шулуш. Гьаз гъапиш, думу вахтна инсан штухъ хъаргну шулу. Ва гьадму вахтна мичlли шидра хьади шайтlан гъюру ва кlуру: «Узу увуз шид тувбан бадали, узутlан гъайри жара Аллагь адар, йип».
Думу гьялнаъ айи касди Аллагьдикан ужудар фикрар дапIну ккунду, яни Аллагьди чаз аьвф апlиди ва рагьмат тувур кlури, фикир дапIну ккунду. Гьядисуль Кьудсийиъ Аллагьу Тааьлайи дупна: «Йиз лукIру Узкан фикир апIруган, Узу дугъан багахь шулза, гьаддиз Узкан анжагъ хайирнан фикиртIан дарапIри».
Инсан кечмиш гъахьиган, дугъан улар уьлчIюкьну ккунду. Имам Муслимдихьан вуйи гьядисдиъ дупна: «Пайгъамбари ﷺ, Аби Саламатдин улар арццнайиган, дурар уьлчIюкьну, гъапну: «Дугъриданна, рюгь адабгъруган, улар рюгьнахъди лигуру» Гьадму вахтна «БисмиЛлагьи ва аьла миллати расулуЛлагьи саллаЛлагьу аьлайгьи вассалам» кlуру. Хъасин парчайин тикайихъди шархьал йибтIуру, ушв абццну гъудрубзбан бадали, гьаз гъапиш душвазди жюрбежюр чIивишин убчIвуз мумкин ву. Хъасин кIарбар буш апIуру. Майтиин али палтар илдитну, вари жандак ккебкруганси парча илипуру, дидин кIакIар кIуликк ва ликарикк шлуганси. Хъасин майтин зиин фукIа гъагъиб иливуру, мисалназ ханжал, ясана гюзгю. Мурар иливуру кечмиш духьнайирин фун аьбгъювал дархьбан бадали. Хъа гьамус ихь айи аьдатназ лигухьа, майит дижибкlну, кафан иливбан кьялахъ, дид’ин убрушв ва саб бици гюзгю иливури шулу. Мици апIуб герек дар. Ухьу зиихъ гъапиганси, дурар майит жибкlайиз иливуру, хъа ихь аьдат вуйиганси, саб бици гюзгю иливну кlури, дидкан айиб адар. Думу майит жибкlайиз иливруб ву.
«Тугьфатуль мугьтаж бишаргьи мингьаж» Ибн Гьяжар Гьайтами.
Аьхир гъюру нумрайиъ
Рашид Аьлимурадов
