1. Бир алим булай айтгъан: «Динчилик – шо шекликни гери урув!»
2. Олай да булай айтылгъан: «Ачыкъ динчилик шо адам, Аллагьгъа къуллукъ этивден къайры, оьзге бир гьаракат да этмей турмакъдыр. Яшыртгъын динчилик буса, сени юрегинге Аллагьдан къайры дагъы бир зат гирмей турмакъдыр».
3. Супьян ас-Саври булай айтгъан: «Мен динчиликни юрютювден тынч дагъы затны гёрмегенмен: сен аз буса да шеклик бар затны къоясан».
4. «Динчилик – шо оьзюню тилингни макътавлар этивден ва айыплавлардан сакълав».
5. Бир дин алимге: «Динде не зат агьамиятлыдыр?» – деп сорагъанда, ол: «Динчиликдир», – деп жавап берген. «Динде яманлыкъ недир?» – деп сорагъанда, ол: «Дюньялыкъ затлагъа сутурлукъдур», – деп жавап берген.
6. Олай да булай айтылгъан: «Къудратны Еси Аллагь Муса пайхаммаргъа булай баян этген: «Къуллар Магъа, динчиликден ва дюньялыкъ затлагъа арт беривден яхшы затлар булан ювукъ болмай».
7. Абдуль-Фарас аль-Кирмани булай айтгъан: «Динчилик Аллагьдан къоркъувну белгиси гьисаплана, динчиликни белгиси буса – шекли затны этивню гери урув».
8. Олай да булай айтылгъан: «Ялгъанны, намартлыкъны, хуланы гери уругъуз, сонг не сюе бусагъыз этигиз».
9. Ругьанилер булай айтгъан: «Ким къадагъа этилген затлардан гёзлерин айырса, шекли затланы этивден напсын сакъласа, оьзюню ич дюньясын даим Аллагьгъа багъыв булан толтурса, оьзюн янгыз гьалал ашны къоллавгъа уьйретсе, шону иттилик ва интуиция (бир затны сезип билив) гьеч багъыйсыз гьалгъа салмас».
10. Шеклик булай айтгъан: «Инсанны лап лайыкълы къылыкъ дёрт даражасы бар: ачуву чыкъгъанда, юваш болув, ярлылыкъда чомарт болув, бары да гьалларда тюзлюкню яны болув ва янгызлыкъда динчиликни сакълав».
11. Бир дин алим булай айтгъан: «Инсан он затны борч гьисапламаса, ону динчилиги камиллешмежек: 1) тилин хуладан сакъламаса; 2) башгъаланы ирышхат этивден сакъланмаса; 3) башгъа адамны гьакъында яман пикруда болувдан къачмаса; 4) къадагъа этилеген затлардан гёзлерин айырмаса; 5) сёзюнде гертилик болмаса; 6) Аллагьны рагьмулугъуна тюшюнюв, оьзю ва оьзюню уьстюнлюклери булан гьайран болмас учун; 7) оьзюню мал-матагъын сёгюлеген затлар учун тюгюл, макъталагъан затлар учун харжлап; 8) оьзюне гьюрмет сюювню, оьзюн оьр турувну гери урув; 9) гёрсетилеген намазланы аявлав ва оланы жамият булан бирче къылывну къастын этив; 10) инсанлар сюннетлени ёлу булан даим тайышывсуз кюйде юрюмек».
Бырынгъы ругьанилени динчилигинден мисаллар
Бырынгъы ругьани динчилер динни гёрсетивлерин юрютювдеги тындырыкълыгъыны гьакъындагъы бир нече хабарларын гелтирейик:
1. Булай айтыла: «Гьассан ибн Абу Саннан ятып юхламагъан, майлы ашны ашамагъан ва сувукъ сувну ичмеген».
2. Аль-Харисни атасы аль-Мухасиби къадарилени ёлун юрюте болгъан. Атасы оьлгенде, Аль-Харис гери урувну динчилик гьисап этген, нечик чи, атасы адамланы Суннаны (ахлю сунна валь жамаа) ёлуна тюшюндюрмеген деген къоркъуву болгъан. Неге тюгюл, гьадисге гёре, башгъа-башгъа динлени юрютеген адамлар бир-бирине варислери болма болмай: «Башгъа-башгъа эки динни вакиллери бири биринден варислик алмай».
3. Абу Али ад-Данак булай хабарлагъан: «Эгер Аль-Харис аль-Мухасиби къолун шекли ашгъа узатса, ону къолларындагъы тамурлары къартыллама башлай болгъан. Бир гезик Жунайд аль-Багъдади оьзюню къардашыны тоюндан Аль-Харисге аш алып гелген. Амма Харис шону гери ургъан. Арадан бир нече гюн гетип, огъар экмекни къатгъан гесеклерин алып гелгенде, оланы ашагъан ва: «Сиз мюрютге аш гелтире бусагъыз, шулайын гелтирсегиз яхшы», – деп айтгъан.
4. Хамдун аль-Кассара ювугъу оьлегенде ону къаршысында болгъан. Ол оьлген сонг, Хамдун чыракъны сёндюрген. Шонда барлар булай айтгъан: «Шулай гезиклерде чыракъдагъы майны артдыралар». Олагъа Хамдун: «Шу замангъа ерли чыракъдагъы майгъа ол эс эди, шу мюгьлетден тутуп буса майгъа ону варислери еслик эте», – деп жавап берген.
5. Имам аш-Шаарани булай айтгъан: «Агьлюлерибизни уьстюне къулларыбызны, гьатта олар евнухлар буса да, гирме къоймасгъа бизден сёз алгъанлар. Бырынгъы ругьанилер ашавда, ичивде, опуракъда ва яшавлукъ уьйде бакъгъан якъда гьайбатлыкъны гери ургъан. Масала, бусурманланы башчысы Умар ибн аль-Хаттаб оьзюню уланына, ачлыгъын басылтмакъ учун бир тюрлю аш да таманлыкъ эте буса, огъар эки тюрлю ашны ашама изну бермей болгъан, ва гьажатлы затдан артыгъын оьлешме буюра болгъан».
Адамлардан арек болув
Адамлар булан оьте артыкъ къатнавну заралы.
Билигиз, янгызлыкъ (хаяват) – шо юрегинг булан адамлагъа байлангъанлыкъны, гьатта оланы арасында бусанг да, гери урув. Адамлардан арек турув (узлат) – шо оьзлерден материал къыйматлыкълар алывгъа гьасиретликден пачалыкъ къуллукъчулардан арек болув, олай да напсыны умутларындан ва гьислеринден арек турув.
Расулуллагьны e атындан булай тапшурула: «Янгызлыкъдан яхшылыкъ болур, яни адамны арасында болсанг да, яманлыкъ къабур. Къой сизин къаркъараларыгъыз адамлар булан болсун, юреклеригиз буса – Аллагь булан». Дагъы да ол булай айтгъан: «Мени Аллагь булан бирге болмакъ учун хас заманым бар, шонда Аллагьгъа ювукъ болгъан малайиклер учун да, Расулуллагь учун да ер ёкъ». Айтылагъан кюйде, шо янгызлыкъны заманы.
Бил, ким, юреги булан олагъа байланып, адамлар булан кёп заманын йибереген гиши сужда къылывну татлилигин сезмес. Ким оьте артыкъ дюньялыкъны сюе буса, шону ахыры хайырлы болмажакъ деген къоркъунчлукъ бар. Къыйыкъсытывну булан дослукъ юрютеген адамгъа динде тюз ёлда болажакъ деген умут ёкъ. Адамланы разилигин излейген гиши кёп сийрек Къудратны Еси Аллагьны разилигин алыр. Къул учун пайдалы ишлер: даим пысып турув; уьюнде болув, адамлардан арек турув, тек оьзю нюр гёрювден ва оьтемликден тюгюл.
Бирев де адамлар булан къайнай туруп оьзюн гюнагь ишлерден сакълап болмажакъгъа шеклик ёкъ. Гьатта инсан оьзюню тилин гюнагь ишлерден сакълап болса да, ол гюнагь ишлени эшитмей болмажакъ. Тынглайгъан адам буса, гюнагь ишлени гьакъында сёйлейген адам булан ортакъчы гьисаплана.
Айтылагъан кюйде, Жунайд аль-Багъдади: «Ким ону дини сав кююнде къалгъанны, къаркъарасы да рагьатлыкъда тургъанны сюе буса, адамлардан арек турсун. Бизин заман – шо ангавлу адамны къоркъунч, гьай этив, пашманлыкъ куршайгъан заман, оьзюне янгызлыкъны танглагъан адам буса, шолардан азат».
Дагъыстанны муфтиси шайых Агьмат гьажи Абдулаевни
«Благонравие праведников» деген китабындан
