Аба-бабаз гьюрмат апIин

31 Май 2017
833

Гьарсар аба-бабаз чан велед жвуван уларин аквси, жвуван насул давам апIрурси рякъюру, думутIанна гъайри, чпи кьаби гъахьиган жвуваз лигрударсира рякъюру. Амма дици хьпан бадали веледариз гьациб тербияра тувну ккунду. Ухьу кьаби гъахьиган, ихь веледарин жвувахьна вуйи аьлакьйир, ухьу дурариз туву тербияйилан асиллу ву. Гьаци вуйиган, веледари айбир-бабариз фициб гьюрмат дапIну ккундуш, гьаддикан улхуз ккундузуз.

Сабпи нубатнаъ аба-бабу чан веледдиз Аллагьу Тааьлайикан ва Дугъхьан гучI хьади духьну ккуниваликан хабар тувну ккунду, хъасин жвувахъ хъебехъну ккуниваликан, гьюрмат дюбхну ккуниваликан хабар тувну ккунду. Гъиямат йигъан веледариз лайикь вуйиси тутруву тербияйихъан аба-бабу жаваб тувди.

Аллагьу Тааьлайи лукIру Чаз ибадат апIбан кьяляхъ хусуси вуди аба-бабаз гьюрмат апIуб дебккна. Гьацира аба-бабан разивал Чан разивал вуйиз, дупна. Шариаьтдиз гъаршу ляхнариъ ктарди, имбу ляхнариъ аба-бабаз мютIюгъ хьувал Аллагьу Тааьлайи веледариин иливнайи фарзарикан саб ву.

"وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا..." سورة النساء/36

Гирами Кьур’андиъ дупна (мяна): "…Аллагьдиз I ибадат апIинай, ширк ляхин мапIанай  ва ичв абйир-бабарихъди ужуди йихьай" (сура «Ан-Нисаъ», 36-пи аят).

Аллагьу Тааьлайи аба-баб яшлу гъахьиган, дурариз наразивал улупбахьан ярхла йихьай кIура, гьаз гъапиш дурарин жандин сагъ’вал, аьжузвал  яшариан дубхьнайиб ву. Гьацира Аллагьу Тааьлайи ухьу жвуван абйир-бабарихъан дюаь апIури духьну ккунду, дупна: «Я Аллагь, Йиз абйир-бабариз рягьим апIина, узу бицIиди вуйиган, дурари узуз тербия тувну».

Абйир-бабариз гьюрмат адрувал, дурариз гиран ктапIувал, зулум апIувал аьхю вуйи гунгьарикан гьисаб шула. Му гунагь Аллагьу Тааьлайиз ширк апIувалихъди ва инсан йивну йикIувалихъди сабси кIваин дапIна. Абйир-бабариз зулум апIури гъахьи касдиз Аллагьдин  Гъиямат йигъан рягьимлувал хьибдар, гьеле женнетдин ниъкьан кубкьидар ва дугъан ужудар ляхнар кьабул апIидар.

Абйир-бабариз аьссивал улупрувалин читинвалар дугъаз гьаму дюн’яйиъ имиди рякъюру, хъа кечмиш шлу вахтна шагьадат пуз хьибдар. Гьамци дупна гьядисариъ.

Амма саспи веледари чпи ликриин дугъужвган, абйир-бабариз фикир тутрувди шулу. Дадайи велед ликриин дугъужвайиз, дугъахъ фукьан зегьмет зигуру, хъа веледарисана кIуруш, хъасин саб машквар гъабхьигантIан дурариин улукьуз гъягъдар. Гьяйифки, абйир-бабариз гьюрмат апIру, дурарин юкIв рази апIуз чалишмиш шлу веледар гъяркъган, саспидар мюгьтал шулу. Гъи артухъси абйир-бабар веледарихъдина, гьадрарин метлебарихъди гъягъюра.

Гьамцдар дюшюшарра алахьуру: веледари яшлу абйир-бабариз илзигури, дурариз чпин йишв улупури, чпи улупу йишвахьтIан яшамиш хьуз гъидритди шулу. Ари гьаму Гъиямат йигъандин лишнарикан саб ву. Амма дидихъди сабси дурари чпин начальникди кIуруб вари апIуру, дугъу табшурмиш гъапIуб тамам апIуз гьялак шулу, дурарин гафарикк ккюгъру. Хъа аба-бабаз вуйи гьюрмат набши?!

Дюн’яйихъ хъергнайи касдин гьюрмат фициб шулу? Жарариз мютIюгъ хьувалин, гьюрмат апIувалин ва мелз йивувалин арайиъ фу фаркьвал а?

Мурарин арайиъ айи фаркьвал гьадму вуки, мютIюгъ хьувал – думу Аллагьу Тааьлайин амрар тамам апIбахьна инсанарин табшуругъаризра жаваб тувуб ву. Амма шариаьтдиъ гъадагъа дапIнайиб дапIну ккундар.

Эгер сар касди Аллагьу Тааьлайин амрар тамам апIури, ва инсанарикан шликIа туву табшурмишра апIури, Аллагьу Тааьла бадали, гъадагъа дапIнайибдихьан ярхла шулуш, ари гьадму ву гьюрмат. Гьюрмат – думу сар касдин тмунурихьна вуйи аьлакьа ву. Гьюрмат адабариъ улупнайин шартIарикан саб ву.

Амма эгер сар касди тмунуриз гьюрмат Аллагь бадали апIурадарш, анжагъ чан метлебар бадали вуш, дидиз мелз йивувал кIуру. Дицир кас гьарган чан начальникдин ушвниз лигурайир ву. Хъа имбударихьна, дурарилан учв асиллу дарш, жара аьлакьа шулу. Яни инсанарин арайиъ заанвал айи касдиз ужур хьуз, хъа имбудариказ фикир тутруврур мелз йивурайир ву.

Хъа абйир-бабариз табигъ духьну ккуни дюшюшарикан улхруган, саспи вахтари веледари дурар гьяспикк ккаурдар, дурариз фикир тувурдар, дурарихъди аьлакьйир чIюргъюру. Хъа дици духьну ккундар. Аллагьу Тааьлайи ухьу жвуван абйир-бабариз табигъ хьуб, дурарин разивал абгуб ихь вазифади дебккна.  Ислам диндиъ абйир-бабариз гьюрмат апIуб ибадатдин сабунуб жюрейикан ву.

"وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا"  الأحقاف/ 15

Кьур’андиъ дупна (мяна): «Учу инсандиз  абйир-бабарихъди ужу хьувал васият гъапIунча, гьаз гъапиш дадайи читинвалиинди чан фуниъ гъитну,читинвалиинди думу арайиз адаъну» (сура «аль-Агькьаф», 15-пи аят).

Абйир-бабариз табигъ духьну ккунду кIуруган, мидин фици гъаври ахъну ккунду? Веледарин дурарихьна фицдар вазифйир а? Абйир-бабариз фици гьюрмат дапIну ккунду? Фицдар гьюрматвалин лишнар улупну ккунду?

1. Веледар вари ляхнариъ абйир-бабариз табигъ духьну ккунду, анжагъ шариаьтдиз гъаршу вуйибдиъ ктарди. Веледари кIваиинди гъибтну ккунду: «Аллагьдин разивал абйир-бабарин разивалиъ а, ва Дугъан хъял абйир-бабарин хъюлаъ ади шулу» Ат-Тирмизи, ТIабарани).

Саб ражари Пайгъамбарихьан гьерхнийи: «Аллагьдиз артухъси ккуни ляхин фу ву?» «Вахтниинди гъапIу гъудган»,  - гъабхьну жаваб. «Хъасин фу», - кIури гьерху. «Абйир-бабариз табигъ хьуб ва дурариз уж’вал апIуз чалишмиш хьуб», - гъапну Пайгъамбари (Аль-Бухари, Муслим).

2. Ужудар аьлакьйир вуйиз кIури гъузну ккундар, дурарин терефназди гьюрматсуз я гаф, ясана ляхин дапIну ккундар. Абйир-бабарин улихь жвув дурарихьна гьюрмат ади духьну ккунду. Ягъал сесниинди аьлхъюб герек дар, дурарин улихь дахъуб ужу дар. Дурар гъудужвруган, жвувра гъудужвуб ужу ву, дурар хулазди учIвган, за духьну, дурариз йишв улупуб, дурарин улихьди дудрушуб ужу ву. Гьамрар вари абйир-бабарихьна гьюрмат улупурайи дюшюшар ву.

3. Гьич сабанра дурарик тягьна микипан; дурарихьинди чIуру маш дапIну милиган. Гьядисдиъ дупна: «Фуж аба-бабахьинди чIуру маш дапIну лигуруш, думу дурариз табигъ шулайир дар»  (ад-Дарукутни).

4. Абйир-бабар хьайи йишвахь веледари сес за дапIну ккундар. Дурар датIназуз кIури, дупну ккундар. Дурари тувру насигьятарихъ хъебехъну ккунду. Эгер увуз дурариз фтиканкIа хабар тувуз ккундуш, ужуйи, утканди кидибт. Дурарихьинди гьичра маш чIур дапIну милиган.

"...إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا"  سورة الإسراء/23

Аллагьу Тааьлайи дупна (мяна): «… Эгер сар, ясана кьюбидра кьаби гъахьиш, дурарихьинди «уфкьан» мапIан, дурариина сес за мапIан, дурар шад апIру гафар йип» (сура «Аль-Исра», 23-пи аят).

5. Дупну ккундуки, абйир-бабар кьаби гъахьиган, дурар уьрхюб веледариин али бурж ву. Гьаци вуйиган, веледари дурариз алабхьру палат, ликариин алахьрудар, ипIруб гъадабгъну ккунду; эгер дурарихьан гьязур апIуз шулдарш, гъудужвуз шулдарш, дурариз кюмек дапIну ккунду, ясана кюмек апIру сар кас хъитну ккунду.

Кьабивал – думу гьациб вахт вуки, дурариз артухъдиси хъайивал апIбаъ мюгьтаж’вал ади шулу. Аллагьу Тааьлайи зиихъ улупнайи аятдиъра, дурар кьаби гъахьиган, дурариз дилигну ккуниваликан кIура. Ухьуз аьгъюганси, дицдар яшар гъахьиган гъудужвуз, жвуваз фукIа гьязур апIуз читинди шулу.

6. Веледари чпиан удукьруси абйир-бабариз кюмек дапIну ккунду. Мисалназ, адаши саб мутму хилиъ гъабхураш, хъа бай дугъан гъвалахъди фукIара хьтарди гъягъюб ухшар дар. Хулан айитI шлу вари ляхнар дадайиин илирчну гъитну ккундар, дугъаз жвувхьан шлуси кюмек дапIну ккунду. Шуру дадайиз чахьан шлуганси кюмек апIуб герек ву. Аьхюну веледари чпин бицIину гъардшар чйириз лигури, хъайивал апIури духьну ккунду, ари гьадмура дадайиз аьхю кюмек ву.

Эгер веледди школайиъ, мадрасайиъ ужуйи урхури гъахьиш, ари гьадмура абйир-бабарихьна гьюрмат улупувал ву. 

Жагьимди, Пайгъамбарихьна дуфну, гъапну: «Я Аллагьди Гьаънайир, сафариз удучIвуз ккунди азуз ва увхьан гьерхуз дуфназа». «Яв дада чIивиди имияв» - гьерху Пайгъамбари . «Ав», - гъапи дугъу. Пайгъамбари гъапи: «Гьарган гьадгъахъди йихь ва дугъаз кюмек апIин, женнет гьадгъан ликарикк кка» (имам Аьгьмад).

7. Веледари абйир-бабарин гьякь, намус дюбхну ккунду. Жвувкан ктубчIву ляхнихъанмина абйир-бабарин терефназди чIуру гафар пуз мумкин вуйи дюшюшарихьан ярхла духьну ккунду.

Пайгъамбари гъапну: «Жвуван абйир-бабарин терефназди чIуру гафар пуб аьхю гунгьарикан ву».  Асгьябари гьерху: «Я Аллагьди Гьаънайир, хъа дицдар ксар шулинхъа?» Дугъу гъапи: «Ав, сар касди тмунурин абйир-бабариз чIуру гафар кIуру, хъа тмунурисана гьадгъан абйир-бабариз гьацдар гафар кIуру» (аль-Бухари, Муслим).

8. Веледди саб наана-вуш гъягъюз ният гъапIган, абйир-бабарихьан гьерхну, гьадрари ихтияр тувгантIан душну ккундар. Эгер аба-бабу увуз дих гъапIиш, дишлади жаваб тув, уву багахь, хулаъ ва рякъюъ ашра.

9. Дурар кечмиш гъахьиган, дурарин васият тамам апIуб, дурар фужарихъди ужудар аьлакьйириъ гъахьнуш, ари гьадрарихъди ужуйи хьуб, дурари ккун гъапIдар ккун апIуб – гьацира ихь буржарикан ву. Гьядисдиъ дупна: «Абйир-бабарихьна вуйи ужудар ляхнарикан саб дурари ккун гъапIу ксарихъди ужудар аьлакьйир дисуб ву» (Муслим).

10. Веледар абйир-бабарин накьварихъна зиярат апIури, дурарихъан дюаь апIури ва садакьа туври духьну ккунду. Пайгъамбари гъапну: «Инсан кечмиш гъахьиган, дугъан вари ляхнар дерккру, анжагъ шубуб ляхин ктарди: туву садакьа, чаллантина гъибту илим ва чпихъан дюаь апIру веледар» (Муслим).

Пайгъамбари гьацира гъапну: «Женнетдиъ инсан дережйирин заан хьуз хъюгъди, ва дугъу гьерхди: «Наънан ву му, фу бадали?» Дугъаз пиди: «Варибдин себеб яв бали увхъан яв гунгьарин аьфв апIуб ккун апIурайи дюаь ву» (Ибн-Мажагь).

Гьядисдиъ дупна: «Эгер велед абйир-бабариз зулум апIрур гъахьнуш ва хъасин туба дапIну гьарган Аллагьу Тааьлайикан дурарин гунгьарин аьфв апIуб, Аллагьдин рягьмлувал ккун апIури гъахьиш, Аллагьу Тааьлайи дугъан ччвур абйир-бабарихъ хъпехъру ксарин арайиъ бикIиди» (Абу Дауд).

Эгер ухьу гьарсар жвувахьинди гъилигиш, аьгъю шулуки, ухьу саспи дюшюшариъ дурариз аьссивал улупурухьа. Аллагьди ухьуз рягьим апIри! Думу аьхю гунгьарикан ву ва саспи вахтари веледари чпи апIурайи ляхниз фикиркьан тувурдар, ва гьаддихъди дурариз гиран ктапIуру.

Абу Гьурайрайи гъапну: «Сар касди Пайгъамбарихьна дуфну гъапи: «Инсанарикан варитIан сарпир вуди узу асас фикир тувуз лайикь вуйир фуж ву?» «Яв дада», - жаваб туву Пайгъамбари . «Хъасин фуж ву?», - гьерху дугъу. Хъанара «Яв дада», - гъабхьи жаваб. «Хъасин фуж ву?» - гьерху.  Хъанара «Яв дада», - гъабхьи жаваб. «Хъасин фуж?» «Хъасин яв адаш», - гъапи Пайгъамбари (Муслим).

Дурариз аьссивал улупуваликан шула гьаму дюшюшарра:

- Эгер бали, ясана шуру, аба-бабантIан, чан фикир заанди дебккраш, дурари кIуруб гьяспикк ккадрапIди.

- Эгер бали имбудар (хпир, дустар ва жвув) абйир-бабартIан заанди дисураш.

- Эгер бали, я шуру абйир-бабарихьна гьюрматсузвал улупури, чпин ччвурариинди дурариз дих апIуруш.

Рягьимлудар йихьай, абйир-бабариз чухсагъул кIурудар йихьай, дурари кIурубдихъ хъебехъай, дурариз гьюрмат апIинай.

Абйир-бабариз шукур апIивал Аллагьу Тааьлайиз гьямд апIбахъди саф дапIна. Аллагьу Тааьлайи дупна: (мяна): «Гьямд апIинай Узуз ва ичв абйир-бабариз» (сура «Лукьман», 14-пи аят).

Эгер уву цIибкьан фикир айир вуш, абйир-бабариз аьссивал мапIан, гьаз гъапиш дидин кьяляхъ гизаф читинвалар шул. Дурарихъди ужуди йихь, гьаз гъапиш закурин йигъан дурар имдардира хьуз мумкин ву. Абйир-бабарихъди ужудар аьлакьйириъ хьуб ужудар ксарин лишан ву, думу себеб дубхьну гунгьарин аьфв апIуру, уьмур ужуб терефназди илтIибкIуру, жвув кечмиш гъахьиган, ужуб шил гъубзру.

Саб ражари Пайгъамбарихьна сар кас дуфну, Аллагьу Тааьлайин разивал бадали гьижра апIуз гьязур вуза, гъапи. Амма Пайгъамбари   жаваб тувуз гьялак дархьиди, гьерху: «Хъа яв аба-бабкан саркьан чIивиди имияв?» «Дурар кьюбридара чIивиди ими», - гъапи дугъу. Пайгъамбари гъапи: «Хъа увуз Аллагьдихьан саваб ккундунуз?». «Ав», - гъапи  дугъу. «Дици вуш, хъадак яв абйир-бабарихьна ва дурарихъди гьюрматниинди гъуз», - гъапи Пайгъамбари   (Аль-Бухари, Муслим).

Аьгьмад-гьяжи Аьбдулаев

РД-йин муфтий

Самые интересные статьи «ИсламДага» читайте на нашем канале в Telegram.