Аллагьгъа къуллукъ этивде экиюзлюкден нечик арчылма бола? Бизин ишлерибизде бет гёрдю болмас учун нечакъы къаст этебиз? Тюз ёлда нечик токътама бола? Булай соравлар бизин яшавубузда кёп тувулуна. Шолар мени де тезден берли ичимни бушдура эди. Шону гьарибизге етишдирмек учун узакъ заман ойлашдым, ва ким герти бусурманланы келпетине къыйышывлу болмакъ учун къаст эте буса, оьзюню ойларын ва ишлерин анализ этме болсун учун язма токъташдым. Бизин гьарибизге заманда бир оьзюбюзню гьалыбызны гьакъында ойлашып къарамакъ бек гьажатлы. Яшавубузну яхшылашдырмакъ ва бизге язылгъан нормалагъа къыйышывлу болмакъ учун, оьзюбюзге шолай четим соравланы берме тюше.
Къудратны Еси Аллагьгъа макътав, Мугьаммат Пайхаммаргъа ﷺ, ону агьлюсюне ва асгьабаларына парахатлыкъ ва яхшылыкъ болсун.
1. Сиз бусурманмысыз?
Сёзсюз кюйде, соравну маънасы англайгъан гьарким юрегинден Къудратны Есине разилиги булан: «Алгьамдулиллагь!» – деп айтажакъ. Аллагьгъа макътав болсун, Ол бизге бусурман адам не даражагъа етишме болагъанны гьакъында; бусурманны да, имансызны да арасында нечик башгъалыкъ барны иманлы адамгъа нечик яхшылыкълар, барны ва имансызны къысматын не зат къаравуллайгъанны гьакъында англав бергени учун. «Бизден бусурманлар этгени учун, дюньяланы Есине бары макътавлар болсун!» – деп бирдагъы да шат болайыкъ.
Буса да шолай айтып къоймакъ таманлыкъ этеми экен дагъы? «Бусурман» деген сёз «Аллагьгъа ирия болмакъ» деген затны англатагъанны гьакъында ойлашып къарагъанмысыз? Бусурман адам – шо Къудратлы Аллагь гёрсетген ишлени кютювню оьзюню бойнуна алгъан адам, ва ол мекенли кюйде ирия болгъан адамны келпетине гелишли болма герек.
2. Герти бусурман нечик болма герек? Сиз бусурманмысыз?
Шу соравгъа жавап бермек учун, оьзюн бусурман гьисап этеген яда Ислам динге гиреген адам гьисаплай буса, ол оьзюн нече процент шолай адам гьисаплагъанын, оьзюню дин ишлерин, ислам динни гёрсетивлерине къыйышывлу кюйду юрюйгенин къыйыматлама герек. Биз бир нече соравлар гьазирлегенбиз, шолагъа жавап берип, сиз, Расулуллагь ﷺ айтгъан кюйде, бусурманны келпетине нечакъы гелишли экенигизни англама болажакъсыз.
Герти бусурман – шо оьзюню яшавун бары да затлагъа: Къудратны Есине Оьзюне, оьзюню агьлюсюне ва савлай бары да бусурманлагъа бакъгъан якъда да ихтиярланы ва борчланы сакълап къурагъан адам.
Имам Аль-Хатаби язагъан кюйде, герти бусурман шодур ким Къудратны Еси Аллагьгъа бакъгъан якъда да, ва бусурманлагъа бакъгъан якъда да токъташдырылгъан борчланы бирикдирип болгъан адам. Гьадисде булай айтыла: «Бусурман бусурмангъа къардашдыр. Ол башгъа бусурманны къыйыкъсытмас, кёмексиз къоймас ва ол къыйынлы гьалда болмасны гьайын этер» (Муслим).
Бусурман – шо Аллагьгъа ва Ону Расулуна ﷺ, Ислам динни къанунларына ва шону болушукъ этивю булан оьзюнде беклешген напсын енгген адам.
Оьзюню бир къараргъа геливюнде ол тюшюнген англавуна кюрчюлене, азат болув ва насип Къудратны Есини гёрсетивлеринден гьасил. Шо олай да оьзюнден янгыз яхшылыкъ болагъан Аллагьны кёп эсге алагъан муъмин адам. Шо оьзюне сюегенни дин къардашына да сюеген адам.
Озокъда чы, гьар бусурман Аллагьгъа гьакъ юрекден инанаман, ва ол гьакъ герти бусурман деп айтажакъ. Амма гьакъ герти бусурман нечик болма герекни, яда Пайхаммар ﷺ ва ону асгьабалары нечик адамны шолай гьисаплагъанны гьакъында барыдалар ойлашмай. Биз – бусурманларбыз деп айтып, биз оьзюбюзге, инг башлап Яратгъаныбызны алдында биз оьзюбюзге уллу жаваплыкъ салабыз. Олай да оьзюбюзню ишлерибиз, сёзлерибиз, низамыбыз ва яшав гьалыбыз булан Ислам динни сакълавда ва генглешдиривде, айрокъда халкъны кёп яны бусурман тюгюл жамиятда уллу социал роль ойнайбыз.
Имам Аль-Къазали «Гьей мени уланым» деген китапда язагъан кюйде, Расулуллагь ﷺ булай айтгъан: «Сизден гьисап бергенни талап этгинче алдын, оьзюгюзню алдыгъызда гьисап беригиз; ишлеригиз мизангъа салгъынча алдын, оланы чегип къарагъыз».
Шо саялы, мени къардашларым ва къызардашларым, шу соравлагъа жавап бере туруп, оьзюгюзню тергемекни тилеймен. Шолагъа жавап бере туруп, оьзюгюзню 0-дан башлап, 100 процентге ерлиги шкалада къыйматлагъыз. Шоллукъда сиз не даражада гьакъ герти бусурман экенигизни англарсыз, ва йиберилген затланы толумлашдырма боларсыз.
Али ибн Абу Талиб булай айтгъан дей: «Ким, къаст этмейли муратгъа етишежекмен деп умут этеген адам – шо хыянатчы».
Гьасан аль-Басри булай айтгъан: «Бир зат да этмейли, женнетни сююв, – гюнагьланы бириси».
Расулуллагьны ﷺ сёзлери: «Бажарывлу адам оьзюн ва оьзюню ишлерин оьлгенден сонг болажакъ затлагъа багьышлай. Авлия буса оьзюню ёнкювлерине ёл бере ва Къудратны Еси Аллагь ону женнетни гьакъындагъы баш хыялларын кютер деп хыял эте».
Азында биз гьар бир абат сама алгъа юрюме, не даражада бусурманлар экенибизни гьакъында ойлашма герекмейбизми дагъы?
3. Нечик ойлашасыз, сиз нече процент гьакъ герти бусурманларсыз?
4. Сизин динигиз – шо янгыз тилигизден чыгъагъан сёзлерми, яда, сиз герти муъмин бусурманлагъа хас ишлер булан шону беклешдиремисиз?
Аллагь сизин уьстюгюзге салгъан парзланы (борчланы), ташдырып айтгъанда: намазны, оразаны, гьажны ва шагьаданы уьйренмекни къастын этемисиз? Расулуллагь ﷺ булай айтгъан: «Ислам беш къанунгъа кюрчюлене: Аллагьны бирлигине, Мугьаммат Расулуллагь ﷺ экенге шагьатлыкъ этмекде; намаз къылывгъа; секет тёлевге; гьаж къылывгъа; рамазан айда ораза тутувгъа» (Аль-Бухари, Муслим).
5. Борч этилген шо затланы бары да якъдан уьйренгенмисиз, масала шагьаданы ва намазны аркъанланы, оразаны, секет тёлевню шартларын, гьаж къылывну уьйренгенмисиз? Намазны нелер бузагъанны шону учун болагъан шабагъатны ва шондан нелер магьрюм къоягъанны ва ш.б. билемисиз?
6. Азангъа – намазгъа чакъыравгъа шат боламысыз? Межитде жамият намаз къылмакъ учун намазны заманын не даражада къаравуллайсыз? Жамият намазлар оьзлени кютмек учун авур деп сама гьисап этмеймисиз?
Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Эгер олар ахшамгъы ва эртенги жамият намазларда ортакъчылыкъ этгени учун оьзлени къаравуллайгъан шабагьатны биле эди буса, шо намазлар учун межитге, гьатта шогъар сюйкелип гелме тюше буса да, къасткъылып гелир эди!» (Аль-Бухари).
Гьадисде булай айтыла: «Жамият намаз онгача къылынагъандан 27 керен артыкъ» (Аль-Бухари). Айтылагъан кюйде, Умарны уланы Абдуллагь ахшамгъы жамият намазгъа етишмеген. Оьюзю шо айыбын чаймакъ учун, шо гече ол эртен болгъунча намаз къылгъан.
7. Аллагьны сиз не даражада кёп эсге аласыз, зикир этесиз, Аллагьгъа сужда къылывда нечакъы заманыгъызны йибересиз? Тагьажжут-намазгъа турамысыз? Сиз оьзге сюннет намазланы къыламысыз? Къыла бусагъыз, не даражада къаст этесиз?
Къудратны Еси Къуръанда булай айта (маънасы): «Гьей сиз, гьакъ юрекден инанагъанлар! Аллагьны атын кёп керенлер эсге алыгъыз ва эртен де, ахшам да Огъар макътавлар этигиз!» (сура Аль-Ахзаб)» 41-42-чы аятлар).
Имам Аль-Кушайри булай айтгъан: «Бары да яхшы даражалар зикирни яхшылыгъындан тувулуна. Зикир Аллагьгъа тюшюнювню ёлунда къатты кюрчю гьисаплана. Зикирни кёмеклиги булан тюгюл эсе, бирев да Аллагьгъа тюшюнме болмажакъ.
Къудратны Еси булай айтгъан (маънасы): «Ким гьакъ юрекден инана буса, оланы юреклери де Аллагьны эсге алыв булан рагьатлыкъ таба. Аллагьны эсге алыв булан тюгюлмю дагъы, юреклер рагьат болагъаны?» (сура «Ар-Рад», аят 28).
8. «Бирдагъы да бир парзны кютгенбиз деп сююнюп, сиз оьз заманында секет тёлегиз» (сура «аль-Бакъара», аят 43). Шолай тапшурув Къуръанда 30 керенден де кёп такрарлана. Имам Ан-Навави булай айтгъан: «Шо заман секет тёлевню инкар этеген гиши, бары да бусурманланы бир тавушлу пикрусуна гёре, капирдир» (Шарху сахих Мсулим).
9. Рамазан айны геливюн гёзлеймисиз ва ону гетгенин къызгъанамысыз? Гьаж къылма герекни гьакъында ойлашгъанмысыз? Шону учун не этесиз?
10. Сиз оьзюгюзню ишлеригиз булан бары да гьасил затланы этме къаст къыламысыз ва гьарам ишлерден болгъан чакъы арек болмакъны гьайын этемисиз, шоланы оьзюгюзню сёзлеригиз ва ишлеригиз, ва гьатта хыялларыгъыз булан беклешдиремисиз?
Гьадисде булай айтыла: «Гьалал затны къазанмакъ – гьар бусурманны борчу (важиб)». Башгъа гьадисде булай айтыла: «Загьмат гьагъы намуслу-гьалаллагъа макътав болсун».
11. Эгер сиз бизнесмен бусагъыз, оьзюгюзню мал-матагьыгъызны не ёлда артдырма хыялыгъыз барны гьакъында оьзюгюзге сораймысыз? Шону бусурманлагъа пайда гелтиреген ёлда харжламакъ негет буланмы? Гьажатлылагъа, етимлеге, ярлы агьлюлеге харжламакъ негет буланмы? Оьзюгюзню харжыгъызны бусурманланы гьажаты учун харжлаймысыз?
Къуръанда булай айтыла (маънасы): «Ким оьзюню мал-матагьын гече де, гюн де, яшыртгъын да, ачыкъдан да харжлай буса, оланы Есисинден шабагьат гьазир. Олар къоркъувну билмес ва пашман болмас» (сура «Аль-Бахара, аят 274).
Гьадисде булай айтыла: «Эгер инсан уьюнден кимесе биревге гьажатлы болмас учун негет булан чыкъгъан буса, ва оьзюню гиччи яшларына ва къарт болгъан ата-анасына азыкъ къазанмакъ учун чыкъгъан буса, ону гьар абаты сужда къылывдур. Эгер де ол кёп акъча къазанмакъ учун чыкъгъан ва шону ойсуз кюйде харжлама негети болса, ва байлыгъы булан макътана буса, муна шо заман ол шайтан булан бирче болур» (Ат-Табарани).
12. Бусурманланы жамият арадагъы гьалы сизин рагьатсызландырамы? Ислам динни хатирин къалдырывлардан яда хорлавлагъа не даражада къагъарланасыз? Кимесе бирев Аллагьны къадагъаларын буза буса? Эгер де буза буса, шолай иш, болмасын учун сиз не этесиз?
Ибн Масудну атындан тапшурулгъан кюйде, Расулуллагь булай айтгъан: «Аллагьдан артыкъ гюнчюлюк этеген ёкъдур. Шогъар гёре Ол, ич ва тыш пасатлыкъны къадагъа этген. Аллагьдан гючлю болуп бирев да макътавну сюймес. Шогъар гёре Ол Оьзюн макътатгъан» (Муслим).
13. Сиз оьзюгюз нечик яшагъаныгъызы ва гележекде нечик яшама токъташгъаныгъызны анализ этгенмисиз? Не даражада къаст этесиз? Сизге шо бажарыламы? Шону учун не этесиз?
Къудратны Еси Къуръанда булай айта (маънасы): «Гертисип айтгъанда, Аллагь адамланы гьалын, олар оьзлени оьзлер алышдырмай туруп, алышдырмай». (сура «Ар-Рад», аят 11).
14. Сиз душманыгъыздан, хатиригизни къалдыргъан, къыйыкъсытгъан адамдан Аллагь учун гечме гьазирмисиз? Сизин булан къатнавну гери ургъан адамдан Аллагь учун гечме гьазирмисиз? Сизин булан къатнавну гери ургъан адам булан, биринчи болуп, сёйлеме гьазирмисиз? Сизге кёмек этивню гери ургъан адамгъа кёмек этме гьазирмисиз? Башгъа адамны гюнагь ишин яда кемчилигин яшырма гьазирмисиз?
Къуръанда булай айтыла (маънасы): «…Къой, олар гечсин ва языкъсынсын. Сиз оьзюгюзден Аллагь гечгенни сюймеймисиз дагъы? Аллагь – Гечивчю, Рагьмулу» (сура «Ан-Нур», аят 22).
15. Сизин хатиригизни къалдыргъан, яда сизге зарал этген, яда гюнагь ишлеге батылгъан дин къардашыгъыз тюз ёлгъа тюшсюн учун яшыртгъындан ону учун тилеймисиз? Кимни буса да биревню янгыз Аллагь учун сюемисиз? Шо сюювню нечик ва не булан гёрсетесиз?
Ибн Аббас булай айтгъан: «Инсан янгыз шо заман Аллагьны сюювюне ва якълавуна лайыкълы болур, эгер Аллагь учун сюе буса; кимесе биревге хатиржан бола буса, Аллагь учун хатиржан болур, Аллагь учун давчу болур. Ол, шо ёрукъда иш гёрмей туруп нечакъы узакъ заман намаз къылса да, нечакъы ораза тутса да, герти иманны излежек. Тек, не амал, дослукъ дюньялыкъ ишлени кюрчюсюнде къурула, шо буса бириси дюньяда бир пайда бермежек» (Ат-Табарани).
16. Аллагьны такъсырындан къоркъуп, шоланы дагъы этмес негет булан, сиз гюнагьларыгъыз учун гюнде нече керен гьёкюнчлюк этесиз? Къудратны Есини алдында къоркъунчлукъну гьис этип, оьзюгюзге сораймысыз, къачан буса да йылагъанмысыз?
Къудратны Еси Къуръанда булай айта (маънасы): «Олагъа Рагьмулу Есини аятларын охугъанда, олар бёттёбен тюшюп, сужда этген ва йылагъан» (сура «Магьрюм», аят 58). Яни, сиз де шолагъа ошагъыз.
Бир гече Аль-Гьасан оьзюню йылавундан уянгъан; оьзюню йылаву булан уьйдегилени барысын да уятгъан. Огъар не болгъанны гьакъында сорагъанлар ва ол: «Мен этген гюнагь ишим эсиме гелди ва йыладым», – деген.
Имам Аш-Шаарани булай айтгъан: «Аллагьгъа тюшюнген адам учунгъу шарт шо Есибизни алдында гючлю кюйдеги къоркъувдур». Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Мен Аллагьны сизин барыгъыздан да яхшы билемен ва ондан барыгъыздан кёп къоркъаман».
Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Гьей Аллагь! Мени гёзлерим Сени алдынга гьёкюнчлюкден ва языкъсынывдан йылагъанча алдын, Сени алдынгдагъы къоркъувдан йылагъан этгин» (Абу Нуайм).
17. Сиз Аллагьны, Сыйлы Къуръанны ва Пайхаммарны ﷺ алдында сизге нечик борчлар салынгъанны гьакъында ойлашамысыз?
Сизин оьзюгюзню алдыгъызда нечик борчлар салынгъан? Агьлюгюзню алдындагъы, башгъа бусурманланы алдында нечик бочлар салынгъан? Сиз шоланы нече процент кютесиз?
Гьадисде булай айтыла: «Гьакъ гертиси, сени Есингни сагъа ихтияры бар, сени ругьунгну да сагъа ихтияры бар; агьлюнгню де сагъа ихтияры бар; демек, бек ихтияры барланы гьарисине олагъа тийишли затланы бер!» (Аль-Бухари).
Мугьаммат Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Гьакъ герти дин – шо насигьат. Яни, тюзлюк, ваъза». Биз огъар: «Кимге бакъгъан якдадыр?» – деп сорадыкъ. Ол: «Къудратны Еси Аллагьгъа, Ону Китабына, Ону Пайхаммарына, бусурманланы ёлбашчыларына, олай да бары да кюллю бусурманлагъа», – деп жавап берди (Муслим).
18. Оьзюгюзге алимлеге, имамлагъа, муталимлеге, муъминлеге нечик янашагъаныгъызгъа байлавлу сораймысыз? Сиз оланы уьстюне барамысыз ва кёп барамысыз? Оьзюгюзню ишлеригизге байлавлу болуп олар булан гьакълашамысыз?
Къуръанда булай айтыла (маънасы): «Гьей, гьакъ герти инанагъанлар! Аллагьдан къоркъгъуз ва гьакъ муъмин булан болугъуз» (сура «Ат-Тавба», аят 119).
Абдуллагь ибн Масур булай айтгъан: «Адамланы гьалы, олар гьакъ герти ва абурлу алимлерден билим алгъан чакъы, онгайлы болажакъ. Олар шо алимлени гиччилеринден ва яманларындан уьйренме башласа, ёкъ болур».
19. Оьзюгюзге хасиятыгъызда – къылыгъыгъызда яхшы якъланы тарбиялап, оьз напсыгъызны камиллешдиривню уьстюнде ишлеймисиз?
Ачыкъ ва юрегигизде яшырылгъан оьз къылыкъларыгъызны анализ этемиисз?
Гьадисде булай айтыла: «Бизин арабыздан мен кёп сюегенигиз къылыгъыгъыз лап яхшыгъызсыз» (Аль-Бухари).
Расулуллагьгъа ﷺ адамланы женнетге барывуна лап кёп болушлукъ этеген недир деп сорагъан, ол: «Аллагьдан къоркъув ва яхшы къылыкъ», – деп жавап берген, сонг огъар адамланы жагьаннемге барывуна лап кёп болушлукъ этеген недир деп сорагъанда, ол: «Авуз ва жагълыкъ санлардыр», – деп жавап берген.
Абу ад-Дарда булай айтгъан: «Мен, Пайхаммар ﷺ айта туруп, эшитдим: «Мизанлагъа салынажакъ затлардан (этген ишлеринден) яхшы къылыкъдан авур тартагъан зат болмас» (Абу Давут, Ат-Тирмизи).
20. Сиз асил къылыкъ деген затны билемисиз? Оьзюгюзде шону белгилерин гёремисиз? Шолар таманлыкъ этеми?
Асил къылыкъ гьисапланагъан бир нече даржаланы гелтирейик, муна шолар: ювашлыкъ, тюзлюк, сёзюне аминлик, башгъаланы яшыртгъан сырларын яшырып сакъламакъ, яхшы ишлер этмек учун къасткъылмакъ, къоччакълыкъ, чыдамлыкъ, Къудратны Еси Аллагьгъа Ол берген яхшылыкъ учун разилик билдирив; башгъаланы янгылышларына рагьмулу янашав, Аллагьны яхшылыгъына умут этив ва Ону ачувундан къоркъув; Аллагьдан къоркъув, уялчанлыкъ, динчилик, гечип бажармакъ, рагьмулукъ сююв, чомартлыкъ, яхшылыкъ этив, Къудратны Еси Аллагь яратгъан затланы гьакъында ойлашыв, гюнагь ишлерден сакъланыв, ачувун басып бажармакъ, ялаябывланы, айтды-къуйтдуланы, бугьтанны, алдатывну гери урма къасткъылыв; тийишсиз затлардан тилин сакълап бажармакъ, сёзлерде де, ишлерде де адилли болмакъ, уллулагъа гьюрмет этмек, илиякълы, йымышакъ болуп, дослукъну сююв, чомартлыкъ, къоччакълыкъ, загьматны сююв, адилли тарбиялы болмакъ, саламатлыкъ.
Расулуллагь ﷺ Къудратны Есине яхшы къылыкъ гьакъында булай сорагъан: «Гьей Аллагь, мени яхшы къылыкъгъа бакъдыр, яхшы къылыкъгъа Сенден къайры бирев де бакъдырып болмай» (Муслим).
Къудратны Еси булай айтгъан (маънасы): «Булай айт: «Гьакъ герти, Мени Есим, ачыкъ ва яшыртгъын, жиргенч, олай да гюнагь ишлени, адилсиз къыйыкъсытывланы этмекни гери ургъан…» (сура «Аль-Араф», аят 33).
Имам аль-Къазали булай язгъан: «Сен бил, инсанны юрегинде сёгюлеген затлар нечакъы да бар. Юрекни шолардан тазалавну ёлу да узакъ. Шо ёлну да ону даим сав этив булан оьтмек де – къыйны шу». Ол дагъы да булай айтгъан: «Аллагьгъа тюшюнювню ёлуна тюшген адам учун борч гьисапланагъан затлардан ону ругь якъдан насигьатчысы – муршиди болмакъ, ол шо адамны Аллагьны тюшюнювню ёлуна гелтирип болма герек ва огъар къылыгъына сёгюлеген затлардан азат болма ва яхшы ишлер, тарбиялы болма кёмек этме герек».
Бил, гюнагь ишлеге шулар гире: экиюзлюлюк, ялгъан, гьилла, оьктемлик, оьзюн оьр гёрюв, оьзюнден оьзю рази болув, душманлыкъ, къызгъанчлыкъ, ач гёзлюк, оьзюн оьзю сююв, гюнчюлюк, гьонкъалыкъ, ачувлукъ, вагьши юреклик, оьч алывлукъ, ачувлукъ, эсгик гёрювлюк, адамлардан кемчиликлени излев; бугьтангчылыкъ, айтды-къуйтдуну яйыв; хорлав, мысгъыллав, башгъа адамны, сёзлер, тюртюв-чанчыв булан кем гёрюв, эсиртген ичкиге, хумар оюнлагъа амракъ болув; гёрмемишге иш этив, тийишсиз ерлерде оьзюн сакълап бажармайгъанлыкъ, Къудратны Еси Аллагьдан айырылыв; дин къардашы булангъы къатнав аралыкъланы гери урув; урушбатчылыкъ, асламчылыкъ, къызгъанчлыкъ, кимни буса да биревню къыйыкъстыв, биревге бир иш этип, шону оьпкелев; къоркъанчлыкъ, намуссузлукъ, биле туруп, уллу ва гиччи гюнагь ишлер этив.
Имам Аль-Къазали булай яза: «Сен не ёл булан да шо затлардан сакъланма герексен. Гьакъ гертиси, олар адам учун бек къоркъунчлу. Шолар барысы да терс ишлени кюрчюсю гьисаплана».
Дёрт де мазгьабны имамлары ва алимлери булай яза: «Гьакъ герти шайых – муршидни къайюмлугъуна тюшмейли, юрекни яшыртгъын яраларындан айырылма бажарылмай». Шейхуль Ислам Закария аль-Ансари булай айтгъан: «Тасаввуф – шо илму, шону кёмеклиги булан напсыны тазаланывуну гьалына, хасиятны асиллешдиривге етишмекдир даимлик насипли болмакъдыр юрекни тыш ва ич гьалына тюшюнмекдир».
21. Айтагъан затыгъызны тергевге аламысыз? Бу ва о яшавгъа пайда ёкъ сёзлени айтмас учун къаст этемисиз? Ялгъан калималагъа айтды-къуйтдулагъа тынгламаймысыз, башгъа бусурманланы арагъа салып сёз юрюлегенде арагъа къошулмаймысыз? Айтгъан затыгъызны ахырыны, масала, этме болмайгъан затыгъыз учун сёз бергенигизни гьакъында ойлашамысыз? Яда, кимни буса да биревню алдатып яда ялаябып, яманлап, тил этип, ялгъандан ант этип, артындан сёйлей яда башгъаланы яшыртгъын затларын аян этип, шоланы гьакъында ойламаймысыз?
Абдуллагь ибн Амр тапшургъан кюйде, Расулуллагь ﷺ булай айтгъан: «Ким оьзюню тили ва къоллары булан, башгъа бусурманлагъа зарал этмей буса, шо бусурмандыр» (Аль-Бухари).
Къудратны Еси будай айтгъан (маънасы): «[Инсан], оьзюне бегетилген малайиклер – Ракиб ва Атид – язмасын учун бар сёз де айтмас» (сура «Каф», аят 18).
Расулуллагь ﷺ булай айтгъан: «Ким Аллагьгъа ва Ахыр гюнге инана буса, яхшы затланы айтсын яда пысып турсун» (Аль-Бухари, Мсулим).
22. Сиз оьз санларыгъыздан къадагъа этилген затлардан ва олар булан башгъалагъа зарал гелтиривден не даражада сакълайсыз? Къадагъа этилген затлагъа къарамас, башгъаланы кемчиликлерине тергев этмес учун къасткъыламысыз? Башгъа бусурманны да намусун ва мал-матагьны оьзюгюзники йимик сакълама къаст этемисиз?
Аллагь Къуръанда булай айта (маънасы): «Гьей Мугьаммат, муъмин эргишилеге айт олар къадагъа этилеген затлардан гёзлерин тёбен бакъдырсын ва оьзлени жынс санларын аман сакъласын. Шолай этсе, олар учун тазалыкъ болур. Гьакъ гертиси, олар этеген затлар Аллагьгъа белгили» (сура «Ан-Нур», аятлар 30-31).
Сиз, напсылыкъ, эсиртеген ичкилер ичив, уручулукъ, тонав, хумар оюнлар йимик, яман гюнагь ишлерден сакъланамысыз? Лап авур къайсы гюнагьлар гьисапланагъанны билемисиз?
Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Къоллар – напсылыкъ эте; аякълар да напсылыкъ эте, гёзлер де напсылыкъ эте» (имам Агьмат).
23. Оьзюгюзню агьлюгюзге, яшларыгъызгъа, ата-анагъызгъа бакъгъан якъда гьакъ герти бусурман гьисапда оьзюгюзню не даражада гёрсетесиз, олагъа бакъгъан якъда тийишли тергев беремисиз?
Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Сизин арагъыздан лап яхшыгъыз оьзюню агьлюсюне яхшы болагъаныгъыздыр, мен де сизин арагъыздан оьзюмню агьлюме яхшы янашывум булан лап яхшыман» (Ат-Тирмизи).
24. Эгер сиз иш булан таъмин этеген гиши бусагъыз, оьзюгюзню алдында ишлейгенлеге не даражада адиллисиз, оьзлеге сизин яндавуругъузда разими: оланы ихтиярланы сакълаймысыз? Эгер де сиз ишлейген адам бусагъыз иш булан таъмин этеген адамгъа таби боламысыз? Оьзюгюзню борчларыгъызны не даражада кютесиз? Сиз оьзюгюзню биревню де алдында бир затгъа да борчлу тюгюлмен деп гьисап этемисиз?
Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Тириливню Гюнюнде Мен уьчевге оьчлю болажакъман: …ишчилер тутгъан адамгъа, ондан ишни толу кюйде талап этеген адамгъа, тек огъар гьакъ тёлемеген адамгъа» (аль-Байхаки).
25. Сиз оьлюмню гьакъында не даражада эсге аласыз, шогъар гьазир боламысыз? Къыяматгюн болмай къалмайгъанны гьакъында ойлашамысыз? Оьлюм булан ёлукъма гьазирмисиз? Жан мукъамдан не даражада къоркъасыз? Бугюн, буссагьат оьлме гьазирмисиз?
Къуръанда Къудратны Еси Аллагь булай айта (маънасы): «Айт чы: «Гьакъ гертиси, сиз оьзюнден къачагъан нажжас сёзсюз кюйде сизге етишежек. Сонг сиз тирилежексиз ва бары да яшыртгъын ва ачыкъ герти кюйде, бириси дюньяда сизге ер юзюнде этген затларыгъызны эсге салажакъ, ва шо ишлени барысы да учун жавап бережексиз» (сура «аль-Жумуп», аят 8).
Расулуллагь ﷺ булай айтгъан: «Кеп чегивлени дагъытывчуну эсге кёп алыгъыз ( яни, оьлюмню)» (Ат-Тирмизи).
Ким оьлюмню кёп эсге алса, шондан сонг не болажакъны гьакъында ойлаша буса, шо бу дюньяны леззетликлерине ону байлыкъларыны артындан чапмажакъ, изну берилеген затланы дазусун бузмажакъ.
Озокъда, жавапларыгъызны анализ этип, сизде гьакъ герти бусурманланы нече проценти барны англажакъсыз. Соравлагъа жаваплар берип ва оьзюгюзню къыйматлап, орта знаменателни гьисап этигиз. Сонг оьзюгюзге: 100-ден сонг къалгъан процентлеге не этме герек? деген соравну билигиз. Олар не булан толгъан.
Алынып, толтурулмай къалгъан процентлер – шолар Ислам динге Янашывдагъы хантавлукъ, яда оьзлерден арчылма тюшеген ишлериндеги ва сёзлериндеги экиюзлюлюк.
Экиюзлюлюк, шо недир?
26. Сиз экиюзлю (мунафикъ) сама тюгюлмюсюз? Экиюзлю адам ким экен деп иштагьланып къарагъанмысыз? Оьзлерден къачмакъ учун, экиюзлюкню не йимик якълары бар? Экиюзлюден – сёзлеринден де, ишлеринден де гьакъ герти кюйде къоркъамысыз? Биз шондан сакъ болма герекбизми? Шолай соравланы гьар бусурман оьзюне берме герек.
Ислам динни тарихинден белгили кюйде, бары да муъминлер оьлген заманына ерли экиюзлюлюге тюшерден къоркъа болгъан. Масала, гьатта Умар ибн аль-Хаттаб, экинчи халиф, оьзюню адиллиги булан Аль-Факрух – «яхшылыкъны да, яманлыкъны да айырывчу» деген атгъа ес болгъан, оьзюню савунда женннет булан къувангъан адам, бир керен Хузайдагъа, ол оьзюнде экиюзлюкню белгилерин гёреми экен? деп сорагъан.
Экиюзлю адам кимдир, ва ону шо даражалары не затда гёрюне?
Шариатгъа гёре экиюзлю адам инанывлары ва ишлери булан бола.
Инанывлары булангъы экиюзлю – шо юрегинде Къудратны Есине инаныву ёкъ адам, тек ол адамланы арасында оьзюн гьакъ герти инанагъан гиши гьисапда гёрсетген адам. Шолай адам имансыз капирден де яман. Оьлгенден сонг ол жагьаннемни лап тёбен даражасында (лап жазалы) болажакъ.
Къудратны Еси Къуръанда булай айта (маънасы): «Адамланы арасында да: «Биз Аллагьгъа ахырынчы гюнде гьакъ герти кюйде инандыкъ», – деп айтгъанлары бар». Тек олар гьакъ герти инанагъанлар тюгюл» ( сура «Ан-Ниса», аят 8).
Къуръанда булай айтыла (маънасы): «Гьакъ гертиси, экиюзлюлер отну лап тебен даражасында болажакъ ва оланы якълайгъан табылмажакъ» (сура «ан-Нисаъ», аят 8).
Экиюзлюлени оланы ишлеринден таныма бола: олар питнечилик эте, жамиятда олар булгъавурлукъ эте. Тышдан къарагъанда, олар шариатгъа гёре яда ону пайдасына тиеген иш эте, тек шону олар гёземелик яда бир тюрлю муратлары учун эте. Олар жамият намазлагъа гелмей, намазгъа да къыйналып ант бере, муъминлени арасында ялгъан хабарланы яя ва ш.б.
Юрекни болма имканлы лап къоркъунчлу авруву экиюзлюкдюр – нифакъ. Сыйлы Къуръанда шо аврувгъа кёп къадар аятлар ва гьатта оьзюне «экиюзлюлер» деп айтылагъан савлай сура багъышлангъан. Экиюзлюлер даимде болгъан ва болажакъ. Бугюнлерде де олар бизин арабызда аз тюгюл.
Бу дюньяда мунапикълер муъминлени арасында яшай. Тек Къыяматгюн олар жагьаннемде болажакъ.
Ишлеринде экиюзлюлюк – бусурманланы арасында лап кёп яйылгъан экиюзлюкню журасы. Шо юрегинде иманы булангъы, Къудратны Еси язгъанланы юрютеген, амма бир-бир ишлеринде, сёзлеринде яда хасият-къылыкъларында экиюзлюкню белгилери булангъы адам.
Къудратны еси Аллагь булай айтгъан (маънасы): «Олар намазгъа турагъанда, шону гёземелик учун, сюйсюнмей эте, Аллагьны да кёп аз эсге ала» (сура «Ан-Нисаъ», аят 142).
Къудартын Еси булай айтгъан (маънасы): «Намазгъа да олар сюйсюнмей геле, эринип къыла, Аллагьны ёлунда да заманны сюйсюнмей харжлай». (сура «Ат-тавба», аят 54).
Ибн Касир булай айтгъан: «Шо экиюзлюлени олар лап абурлу, лап яхшы ва этилеген ишлени лап оьр даражадагъысын кютегенде гёрюне. Олар намазгъа турагъанда, шону эринип эте, неге тюгюл, оланы намазда гьакъ герти негети ёкъ, олар намазгъа инанмай, къоркъмайлар, ону маънасын англамайлар».
Мугьаммат Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Экиюзлюкню уьч белгиси бар: сёйлейгенде, олар ялгъан айта; сёз берегенде, шону сакъламай; негер буса да бир затгъа аркъайынлыкъ болса, шону сата» (Аль-бухари). Шу гьадисни башгъа журасында булай айтыла: «Къылыкъны дёрт даражасы бар, шолар кимге хас буса, олар лап герти экиюзлю (мунапикъ), шуланы этмекни токътатмаса: сёзюню ялгъаны, инамлыкъгъа хыянатлыкъ этмек, сёзюн тутмайгъанлыкъ ва терс затны якълап, эришме амракъ болмакъ» (Аль-бухари, Муслим). Пайхаммарны ﷺ шолай адам герти экиюзлю адам деген сёзлер ол имансыз адамгъа бек ошай деген маънаны бере.
Имам Ан-Навави язагъан кюйде, оьрде саналып гетген къылыкълар экиюзлюлюкге тарта, ва шолагъа ес болгъан адам экиюзлюге ошай, неге тюгюл, ол шоланы ачыкъ этип гёрсете. Ол мунапикълени къылыкъларына ошап къала, нечик чи, экиюзлю деп юрекде бар затгъа авуздан чыгъагъан затлар къаршы геле буса айтыла, шолай иш огъар хас. Ону экиюзлюлюгю ол ялгъан айтагъанлыкъда, дагъыарны кютмейгенликде, инамлыкъ чыгъагъанлыкъда, терс бола туруп эришегенликде, яни шоланы барысында да экиюзлю экенинде гёрюне, тек Ислам динге инанывдагъы янашывунда тюгюл». Алимлени бириси булай айтгъан: «Эсгерилген гьадисде айтылагъан затлар шо къылыкълар кёп гёрюнегенлеге тие, шолар аз эс этилегинлеге буса тиймей». Тек бусурман адам шолар гьатта кёп сийрек де болмасын учун тергев этме герек, неге тюгюл, ишлерде этилеген экиюзлюлюк – шо муъмин бусурманны ишлери лап герти экиюзлюлени ишлерине ошайгъанда бола. Оьзюнде экиюзлюлюкню шо журасын эс этген бусурмангъа гьёкюнчлюк этме, товбагъа тюшме ва шолардан арчылмакъ учун бары да гючюн салып чалышма тюше.
Эслегиз, макъалада гелтирилген гьар гезикни биз аятлар ва гьадислер булан беклешдире турмадыкъ. Неге тюгюл, ону язмакъны мурады – охувчуну шонда гьакъ герти бусурманны даражасы не оьлчевде ачыкъ болагъанны къыйматлавгъа чакъырмакъ. Эгер буса да бирев таклиф этилеген темалагъа гёре оьзюню билим-англавларын артдырма сюйсе, ол тийишли асарлагъа къарама яда алимлеге соравлар берме бола.
Агьмат гьажи Абдулаев
ДР-ни муфтиси
