Бусурманлар, билигиз, дин – насигьатдыр. Шо гьакъда гьадисде булай айтыла: «Дин – насигьатдыр, таза юрекликдир». Асгьабалар Пайхаммаргъа ﷺ: «Гьей, Расулуллагьﷺ кимге багъыпдыр?» – деп сорав бере. Пайхаммар ﷺ булай жаваплана: «Аллагьгъа, Къуръангъа, Аллагьны Элчисине ﷺ, бусурманланы башчыларына ва бары да бусурманлагъа багъып».
Насигьат береген адам сакъламагъа герекли эдеплер бар. Шолагъа булар гире:
1.Негет гьакъ юрекден болмакълыкъ – негетни Аллагь учун этмек, белгили болмакъ яда ачувун басылтмакъ учун тюгюл.
2.Насигьатны яшыртгъын этмек, арагъа салмайлы, неге тюгюл ачыкъдан этсе, шо айыплав болар.
3.Насигьат этегенде йымышакълыкъ ва рагьмулукъ гёрсетмек, насигьат берилеген адамны хатири къалмас учун.
4.Насигьат береген гиши, Есибиз Аллагьны ачувун чыгъартмас учун, айтагъангъа герё оьзю де этмеге герек. Яратгъаныбыз Къуръанда булай айта (маънасы): «Ньей инангъанлар, неге сиз оьзюгюз этмейгенни айтасыз? Оьзюгюз этмейгенни айтагъанда Аллагьны уллу ачуву чыгъа» («Ас-Сафф» деген сура, 2-3 аятлар). Лап тарыкълы насигьат – напсына насигьат этив: напсына этилген насигьат Есибизни валилерин инкар этмекден, шондан таба яманлыкълар ва кётюр болувдан сакъланывну болдурмакъ. Эгер инсан валилени оьзюню авамлыгъындан гери ура буса, инг башлап шо гезик ол тарыкълы билимлер алмагъа тарыкъ: валилени яшавуну, ибадатыны, насигьатларыны гьакъындагъы герти алимлени китапларын охумагъа герек. Неге тюгюл билмейгенин инкар этмеге огъар гери урула.
Есибиз Аллагь Къуръанда булай айта (маънасы): «Оь зюнг билмейгенинге гёре юрюме, неге тюгюл, гертиден де, къулакъларынг, гёзлеринг ва юрегинг – олар барысы да сени жавапгъа тартажакъ» («Аль-Исра» деген сура, 36-нчы аят). Демек, оьзюнг билмейген затгъа гёре юрюмеге ярамай. Гертиден де, Яратгъаныбыз Аллагь сенден эсгерилген санларынг этген гьар иш саялы соражакъ. Натижада иш булай уьч гьасилге геле: оьзюнг шекленмейген ва шо гьакъыкъат деп инанагъан затгъа гёре юрю; ялгъан деп ачыкъ затдан да арек бол; шеклене бусанг, билегенге сора.
Къол алыв
Билигиз, асгьабаланы арасында ёлугъагъанда да, савболлашагъанда да бир-бирини къолларын алагъан адат болгъан. Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Бир-биригизни къолларыгъызны алыгъыз, шо оьчлюкню басылта». Олай да Аллагьны Элчиси ﷺ булай айтгъан: «Кол алыв саламлашывну тетекейсиз эте, алагъанда да онг къолну алмагъа тийишли».
Ондан къайры, Пайхаммарны ﷺ булай сёзлери де бар: «Биринчилей къучакълагъан адам Ибрагьим пайхаммар болгъан, ондан алда саламлашагъанда ёлукъгъанлар бир-бирин баш игив булан къаршылай. Ислам буса къол алывну гелтирген». Башгъа гьадисде булай айтыла: «Эки бусурман гиши ёлугъуп, бир-бирини къолларын алып, Аллагьгъа макътав да этип, Есибизге гюнагьларындан гечсин деп тилесе, Аллагь оланы экисини де гюнагьларны гечер». Аллагьны Элчиси ﷺ булай айтгъан: «Эгер эки бусурман ёлугъуп, оланы бириси башгъасына салам берсе, шолардан танышына ачыкъ юзлюсю Аллагь учун лап сюйкюмлюсю. Бир-бирини къолларын алгъанда олагъа Аллагьны юз рагьмусу тюшежек, токъсаны биринчи салам бергенине ва онаву башгъасына».
Ата-анагъа яхшы янашыв
Бусурманлар, билигиз, гьашыкъ Пайхаммарыбыз ﷺ бизге билдирген кюйде, лап уллу яхшылыкъ – ата-анасы сюегенлер булан къатнавну юрютмек. Ата-анагъа тынглавсуз болмакъ, оланы инжитмек, къыйнамакъ – уллу гюнагьлардан санала. Аллагьны Элчиси ﷺ булай айтгъан: «Гюнагьланы лап авуру – инсан ата-анасын налатлайгъанлыкъ».
Асгьабалар: «Гьей Расулюллагьﷺ, инсан ата-анасын налатлап нечик бола?» – деп сорай. Пайхаммар ﷺ: «Ол башгъа адамны атасын мысгъыллай, ол да муну атасына къайтарыш эте; ол пеленчени анасына уруша, ол да муну анасын къоймай», – деп англата.
Есибиз Аллагь Къуръанда ата-анагъа яхшылыкъ этмеге буюра (маънасы): «Аллагь сизге Оьзюнден башгъа кимесе биревге де баш иймекни гери ургъан ва ата-анагъа яхшы янашмагъа буюргъан. Эгер сени янынгда ата-анагны бириси яда экиси де бар ва олар уллу чагъына етишген буса, олагъа оьчлюкню сёзлерин айтма, гьатта «уф» йимик сёзни де айтма». Олар этеген ишни этмеге къой ва олагъа лайыкълы ва йымышакъ янаш. Олагъа тетекейли янаш, рагьмулукъны гёрсет ва булай алгъыш тиле: «Гьей, мени Есим! Мени гиччи заманымда олар магъа рагьмулу янеашагъанда йимик. Сен де шолагъа шо кюйде рагьмулу янаш!» («Аль-Исраъ» деген сура, 23-34-нчю аятлар).
Есибиз Аллагь гьакъылбалыкъ чагъына етишген ва оьзюн юрютюп болагъан гьар адамгъа (мукаллаф) янгыз Оьзюне сужда къылмагъа буюргъан ва шону ата-анагъа яхшылыкъ этмек булан байлагъан.
Шо эки де буйрукъ бир-бири булан нечик байлангъан дагъы? Дюньягъа бизин гелмеклигини, олай да бизин оьсдюргени гьакъ герти себеби янгыз Аллагь болгъаны йимик, шо кюйде ата-ана да бизин тувмакълыгъыбызны ва тарбиябызны гёрюнеген себебидир. Есибиз Аллагьны яратывчу, уллулугъу (худайлыгъы) ва инсангъа бакъгъан якъдагъы рагьмулугъу инг башлап ата-аналарыбыздан ачыкъ бола. Шо саялы Пайхаммар ﷺ булай айта болгъан: «Ата-анагъа яхшылыкъ эхтмек намаздан, ораза тутувдан, уллу ва гиччи гьаж къылывдан ва Аллагьны ёлунда къазават этивден артыкъ».
Ата-анагъа бакъгъан якъда яхшылыкъ билдирмек олар уллу болгъан булан бирден-бир арта, неге тюгюл чагъына етишгенде олар яхшылыкъда бек гьажатлы бола.
Шо саялы ата-анагъа «уф» деп айтма да гери урула. Сюймейгенликни гёрсетегенде адамлар айтагъан шо лап азы. Ибн Аббас булай айтгъан: «Эгер сюймейгенликни белгилейген «уф» деген сёзден де азы болгъан эди буса, Яратгъаныбыз шону де гери урар эди».
ДАГЪЫСТАННЫ МУФТИСИ ШАЙЫХ
АГЬМАТ ГЬАЖИ АБДУЛАЕВНИ
«БЛАГОНРАВИЕ ПРАВЕДНИКОВ»
ДЕГЕН КИТАБЫНДАН
