Инсан бу дюньядан гёчгендокъ, Ислам дин, бары да талапланы сакълап, ону гёммекни буюра. Инг башлап ону гёмювге байлавлу харжланы ол адам тюпде къойгъан мал-матагьдан алына. Ондан сонг, къалгъан борчлары бар буса, шолар къайтарыла. Артда ону мал-матагьыны уьчден бир пайындан васияты кютюле. Шондан къалгъан пайы ону варислерини арасында тёбенде эсгерилеген ёрукъда оьлешине.
Мал-матагь уьч себепге гёре варислик этиле: дос-къардаш, уьйленив ва Ислам дин. Артда эсгерилегинин булай англатма бола: гьеч бир вариси ёкъ бусурманны мал-матагъы бусурманланы ортакъ хазнасына (байтул мал) бериле.
Эргиши варислер (варислик пай алагъан эргишилер):
1. Оьлюню уланы ва ону уланы, ону да уланы ва ш.б…
2. Атасы ва ону атасы ва ш.б…
3. Ата якъдан агъасы, иниси ва ону уланы.
4. Оьлюню атасыны агъасы, иниси (агьаву), ана якъдан агъайларындан къайрылар.
5. Ата якъдан агъавуну уланы (узукъариси).
6. Оьлген къатынны эри.
Тиштайпа якъдан варислер (варислик пай алагъан тиштайпалар):
1. Оьлген къатынны къызы яда къызлары.
2. Оьлюню уланыны къызы ва оьлюню торунуну къызы, дагъыдалары…
3. Оьлюню анасы.
4. Улланасы (оьлюню атасыны анасы, ва оьлюню анасыны анасы).
5. Оьлюню къызардашы.
6. Оьлюню къатыны.
Сыйлы Къуръанда варислеге белгиленеген пайдан ½ пайны, эгер
– Оьлген къатынны уланы яда торуну ёкъ буса.
– Къызына, олай да уланыны къызына.
– Оьз къызардашына яда ата якъдан къызардашына (олар бир буса)
¼ пайы:
– Эрине. оьлген къатынны уланы яда торуну бар буса.
– Къатынына, эгер оьлген гишини яшлары яда торунлары ёкъ буса.
1/8 пайы:
– Къатынына, эгер оьлген эргишини яшлары бар буса.
2/3 пайы:
– Эки яда дагъы да кёп къызларына, эгер оланы улан къардашлары ёкъ буса, яда уланыны къызларына.
– Ата якъдан эки яда дагъы да кёп къызардашлагъа.
1/3 пайы:
– Анасына, эгер де оьлюню яшлары яда торунлары ёкъ буса, олай да эки яда дагъы да кёп агъа-инилеге яда ана якъдан къызардашлагъа.
1/6 пайы:
– Оьлюню атасына, уллатасына, эгер оьлюню уланы яда торуну бар буса.
– Анасына, эгер оьлюню уланы яда торунлары, яда эки, дагъы да кёп агъа, инилери яда къызардашлары бар буса.
– Улланагъа.
– Улланыны къызына, эгер оьлюню оьз къызы бар буса.
– Ата якъдан къызардашына яда къызардашларына, эгер олар оьлюню оьз къызардашлары булан бирге болажакъ буса.
Варислик этивню гезиги
Варислик алма башгъалар болса, варисликге ихтиярны тайыву. Оьрде эсгерилген варислени арасында, оьлюню ювукъ къардашлары бар туруп, йыракъ къардашланы варисликге ихтияры болмай. Гелигиз, шо нечик болагъанны гезиги булан англатма къарайыкъ.
Уллата – оьлюню сав атасы бола туруп, ол варисликден магьрюм этиле.
Уллана – оьлюню анасы бола туруп, ол ата, яда ана якъдан экенинден гьасил болмайлы, варисликден магьрюм этиле.
Торун (къыз яда улан) – оьлюню уланы бар буса, ол варислени арасындан тайдырыла.
Бары да якъдан агъа-инилер (олай да, ата ва ана якъдан къардашлар) – оьлюню атасы, уланы, торуну сав буса, варисликден магьрюм этиле.
Оьлюню оьз ва ата якъдан агъасы-иниси – эгер оьлюню атасы, уллатасы, уланы, торуну (уланын да), оьз агъасы-иниси, ва ата якъдан агъасы-иниси, оьз агъасыны-инисини уланы, оьз къызардашы, эгер ону булан бирге турагъан уланыны къызы, ата якъдан къызы, эгер ол оьлюню къызы булан бирге тура буса, варисликден магьрюм этиле.
Оьлюню ата-анасы, авлетлери ва эр-къатынны бириси нечик алай да варислик алагъан варислери гьисаплана.
Ансар гьажи Рамазанов
Онгаргъан
