Гьей бусурманлар, бары да затны гьакъында юрегигиз булан ойлашыгъыз – бар бары да затны гёргенде Аллагьгъа макътав этигиз. Аллагь яратгъан затны сансымай нечик боласыз? Аллагь яратгъан затланы гёзлеригиз ва юрегигиз булан оьр этигиз. Билигиз, мюрит оьрлюклеге етишмес башгъа адамларда кемчиликлени гёре буса. Адамланы кемчиликлерин гёреген гьалдагъы мюрит, оьзюн малайиклени, пайхаммарланы, валилени даражасына етишгенче оьзюн тарбиялажакъ ва тетекейсиз болгъунча юрютежек адамда гьажатлы.
Бир гезик Мухиддин аль-Араби дейген шайых булан булай иш болгъан. Ол гемеге минип, сапар этмеге айланагъанда, гючлю ел чыгъып, денгизде ала-пелекет башлана. Ол: «Кёл, тын, сени уьстюнгде билимни денгиз-дериясы бар!» – дей. Ону сёзлеринден сонг денгиз парахат бола ва ондан бир уллу гьайван чыгъып, шайыхгъа булай айта: «Гьей Мухиддин, мен сагъа бир сорав берермен, сен шогъар жавап берсенг, алим боларсан, бермесенг – авамсан». Ол: «Не соравдыр?» – дей.
Гьайван булай узата: «Эгер Аллагь къатынны эрин башгъа бир затгъа айландырса (адамгъа тюгюл), ону ид вакътиси не заман болгъунча узатылажакъ: эри оьлген къатынныки йимикми яда айрылыв алгъан къатынныки йимикми?»
Шайых не айтагъанны билмеген. Шо заман гьайван: «Эгер сен мени оьзюнге шайых-насигьатчы этип алсанг, мен сагъа шо соравгъа жавап берермен», – деген. Алим рази бола ва гьайван булай англатыв бере: «Эгер эрни жаны баргъа айландырылгъан буса, къатыны ид вакътини айрылгъан гьаисапда болдура. Ону жаны ёкъ затгъа айландырылгъан буса, къатын эри оьлген йимик ид вакътини сакълай». Бу ишден сонг лап оьлгенчеге шайых Мухиддинден ол билимли адам экенге шегин де билдирген деп эшитмеген.
Айтмагъа болар йимик булай сёзлени гьакъында ойлашып къара: «Эгер пеленче адам мен ону алдывнда саламатлыкъ ва баш ийгенлик гёрсетгенде, ол оьктем болардан къоркъмай эдим буса, мен шолай этер эдим». Бу сёзлерде оьз оьзюн оьр гёрегенлик лап уллу даражада. Неге тюгюл, дин къардашынгдан сен оьзюнгню оьр гёресен ва сонг ону даражасына тёбен тюшесен.
Аллагьны сезгенлени саламатлыгъыны гьакъында айтса, оларда оьз оьзюн оьр гёрегенлик ёкъ, неге тюгюл олар оьзлени ругь даражасын кимесе башгъа бусурманланыкинден эсе артыкъ гёрмей. Гюнагь этивден сакълангъан пайхаммарлар да, Есибиз Аллагьдан оьзлени шайтандан ва тажжалны пелекетинден сакъаланмакъны тилей болгъан. Бизин бийибиз Али аль-Хаввас булай айта болгъан: «Тажжалны пелекети – ону заманына къаршы болгъанлар ол оьзюн худай этип белгилегенде адамлар шону мюкюр этивден къоркъуву». Гьадисде булай айтыла: «Есибиз Аллагь айтгъан (маънасы): «Уллулукъ ва оьктемлик – Мени опурагъым (демек, янгыз Аллагьгъа хас хасиятлар). Ким шоланы Менден чечмеге сюйсе, Мен шону ёкъ этермен».
Гьей бусурманлар, кимге буса да суд гесмекден сакъланыгъыз. Гертиден де, Есибиз Аллагьны къул келпетли пачалары бар, олай да пача келпетдеги къуллары да бар. Есибиз Аллагь Оьз алдында къулуна къул опуракъны (убудийя) гийдиреген ва ону гёзюнден къарагъанда да къул этип, тек айланадагъылар ону пача даражагъа гётереген кюйлер кёп бола. Билигиз, ким оьзюню напсы пиръавуннукинден яхшы деп ойлаша буса, шо оьзюн оьр гёрген бола. Напсдан артыкъ ёкъдур борч тёлевюн артгъа салагъаны. Шайтандан артыкъ душман ёкъдур. Оьз шагьватлардан артыкъ гючлю оьчешивчю ёкъдур. Есибиз гёрсетеген кёмекни оьзюн оьр гёрюв йимик бир зат да арек этмейдир, неге тюгюл янгур сув тюзлюкде жыйыла, тав башда жыйылмай.
Шо кепдеги гьал хохайханланы юреклеринде де бола: рагьмулукъ оланы юреклеринден гете ва саламатлыланы юреклерине синге.
Хохайгъанлар деп арив ва исбайы гийинегенлер саналмай, гьакъыкъатны къабул этмейгенлер санала. Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Оьзюн оьр тутув – гьакъыкъатны сансымайгъанлыкъ», демек гертини къабул этмейгенлик ва адамлагъа оьрден къарав. Амма оьзюн оьр тутув янгыз оьр къуллукъларда ишлейген ва бай адамлагъа хас хасият тюгюл. Бир-бирде шо хасият ашамагъа ашы ёкъларда да ёлугъа. Оьктемлик кёмек этмей, пуршав этсе тюгюл. Неге тюгюл Есибиз Яратгъан жанлагъа оьрден къарав бола.
Бил, гюнагь этегенлер нечик эрши ва пасат иш эте буса да, сен оьзюнгню олардан оьр гёрмеге герекмейсен. Эгер мюрит оьзюн итден яда жибинден оьр гёре буса, ол уллу адамланы (шайыхланы) тетекейсизликлеринден магьрюм къалгъан. Гюнагь этегенлеге ачувланмагъа ярай, олар гьакъыкъатны къоюп, ялгъанны артына тюшген ва Есибиз Аллагьны ёлундан тайышгъан саялы. Балики, гюнагь этегенлер гьёкюнюп, товба этип, Аллагь да оланы гечип, оланы гьалы бизинкинден яхшы болмагъа болур. Аш-Шаарани оьзюню муаллими Али аль-Хаввасгъа : «Билимиме гёре юрюйген алим де болуп, авамдан ва пасыкъдан оьзюмню тёбен даражада гьисап этмек учун не этейим?» – деп сорагъан болгъан. Муаллим огъар булай жавап берген: «Гертиден де, адамланы бир-биринден артыкълыгъы оланы бар-барлыгъында (къаркъараларында) тюгюл, олоаны хасиятларында. Есибиз Аллагьны булай сёзлерини гьакъында ойлашып къара (маънасы): «Гьей Пайхамммар ﷺ айт: мен де сизин йимик адамман, магъа вагью тюшюрюле» («Аль-Къагьф» сура, 110- аят).
Есибиз Аллагь адамланы да Пайхаммарны ﷺ да арасында башгъалыкълар этмеген, вагьюдан ва Яратгъаныбызны алдында таби болувдан къайры (шо таби болув учун бары да адамлар яратылма да яратылгъан). Шондан англашылагъан кюйде, адамланы бир-бирини алдындагъы менлиги алышынмайгъан затларда бола. Билимлер ва адамны гьалы буса алышына». Шо саялы, гьей бусурман, сени билимсиз къойса, авамдан оьзюнгню оьр гёргенлигинг таяжакъ.
Муса пайхаммарны къырыйында экев оьзлени айтылгъан тухумлары булан макътана болгъан. Оланы бириси: «Мен пеленчемен, пеленчени уланыман», – деп айтып ата-бабаларыны тогуъз атасына ерли атларын айтгъан. Шо заман Есибиз Аллагь Муса пайхаммаргъа булай вагью этген: «Айт огъар: «Сени бары да тогъуз атанг жагьаннемде яллай, сен де оланы онунчусу болажакъсан».
Билигиз, асил хасиятлы адамлагъа уьч мердеш хас: биринчиси – олар гьажатлылагъа акъчасын харжламагъа сюе; экинчиси – осал бусурманлагъа кёмек этмеге; уьчюнчюсю – адамлар гелтиреген къыйынлыкълагъа чыдамлы ва саламатлы болмагъа сюе. Абу Сайит Пайхаммар ﷺ айтгъан сёзлени тапшура: «Рагьмулу Аллагьны алимлери – саламатлыкъны ва сабурлукъну есилери. Пачаланы алимлери буса – оьктемликни ва хохайлыкъны есилери».
Олай да булай айтылгъан: «Саламатлыкъ – адамлар гюллемейген яхшылыкъ. Оьзюн оьр гёрегенлик – адамлар языкъсынмайгъан балагь. Адамны оьрлюгю – ону саламатлыгъында, ону хохайлыкъда излейгенлер шону бир заманда да тапмас».
Аллагьны Элчиси ﷺ булай айтгъан: «Оьзюн адамлар оьр этгенни сюеген гиши жагьаннемде оьзюне ер онгарсын». Сыйлы адамлардан олар янгыз саламатлыгъына гёре адамланы оьр этежекге сёз алгъан болгъан. Шо саялы бары да макътавгъа ва гьюрметге янгыз Яратгъаныбызгъа таби болгъан ва адамланы алдында да саламатлылар лайыкълы.
Бийибиз Абдулкъадир Жилани булай айта болгъан: «Мен Аллагьны англав-тюшюнювге гечеги юхусузлукъгъа ва гюндюз ораза тутувлагъа гёре етишмедим. Мен шолайлыкъгъа чомартлыкъны, саламатлыкъны, гьакъ юрекликни, Есибизге тёбен болувну тили булан ял барагъанлыкъны, Есибиз Аллагьны рагьмулугъун ва яхшылыгъын англайгъанлыкъны ва оьз гючюме таянмайгъанлыкъны яхшылыгъындан етишдим».
Саламатлыкъны есилерине Яратгъаныбыз Оьзюне ювукъ болмагъа имканлыкъ бере. Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: «Кимге буса да Аллагьны рагьмулугъу тюшсе, шо саламатлы болур». Рагьмулу Есибизни къайсы буса да къулу башгъагъа зулму эте яда эришивлюклер юрюте буса, шолайлагъа Яратгъаныбызны рагьмусу тиймегенни англашыла.
ДАГЪЫСТАННЫ МУФТИСИ ШАЙЫХ
АГЬМАТ ГЬАЖИ АБДУЛАЕВНИ
«БЛАГОНРАВИЕ ПРАВЕДНИКОВ»
ДЕГЕН КИТАБЫНДАН
