Пашманлыкъ
Билигиз, пашманлыкъ – шо супулукъну якъчыларыны даражасы, ва Къудратны Еси Аллагь пашман юрекни сюе. Къудратны Еси къулну сюйген заманда, ону юрегине пашманлыкъ ва йылыв гелтиреген затны сала. Яратгъаныбыз къулну гёрюп ярамайгъан болса, ону юрегине шатлыкъ ва йыбанч гелтиреген затны сала.
Пайхаммар ﷺ заманны кёп янын пашманлыкъда йибере ва даим ой къуруп тура болгъан. Оьзюнде пашманлыкъ ёкъ юрек, ичинде яшайгъанлар ёкъ уьй нечик къавжагъан буса, шолай бузула. Адамны пашманлыгъын ону кёр къадардагъы агьчегивю гёрсете. Пашманлыкъ олай да адамгъа рагьат кюйде ашама четим эте. Къыяматгюн муъмин адамны яхшы ишлерини кёбюсю бу дюньяда сынагъан пашманлыкъларындан ва гьай этивлеринден къурулажакъ. Къайсы затгъа да секет салынагъанда йимик, узатылгъан пашманлыкъ да гьакъылны секети болуп токътай.
Супьян ибн Уяйна булай айтгъан: "Къайсы буса да бир жамиятдан бир оьзюн пашманлыкъ елеген адам йыласа, Аллагьны шо жамиятгъа языгъы чыгъар".
Ачлыкъ
Ачлыкъ – шо супуланы даражасы ва напсыгъа къаршы ябушувну борч этилген шартларыны бириси. Адатлы гьалда адам ашайгъан ашны мишикни къулагъыны оьлчевюне гелген ёрукъда кемитив ачлыкъны этикасыдыр. Ачлыкъ – шо шавла, токълукъ буса – от-ялын. Шо от оьзюню есин яллатмайлы сёнмежек. Токълукъ дюньялыкъ яшавну ишлерини ачгъычы гьисаплана, ачлыкъ буса даимлик ахырат яшавну ишлерине элтеген ачгъычдыр.
Китапларда айтылагъан кюйде, Фатима Расулуллагьгъа ﷺ экмек гесек гелтиргенде, ол: "Гьей, Фатима, бу не гесекдир?", – деп сорагъан. Ол: "Бу – мен оьзюм биширген чапелек. Шондан бир гесекни сагъа гелтирмейли юрегим парахат болмады", – деген. Пайхаммар ﷺ: "Сени атанг уьч гюнню узагъында ашагъан шу биринчи аш", – деген
Шайыхланы бириси кёп ач болгъан заманда йылайгъанда, ону йылавуну себебин сорагъанлар, ол булай жавап берген: "Ачлыгъымдан Аллагь буюруп йылайгьанымны сен билмеймисен дагъы?!"
Бир шайыхгъа суткада бир керен ашайгъан адамны гьакъында хабарлагъанлар. Ол: "Шолай сиддикунлар (Аллагьгъа айрыча ювукъ адамлар) ашай", – деп жавап берген. Огъар суткада эки керен ашайгъан адамланы гьакъында сорагъанлар. Ол: "Шо муъминлени ашы", – деп жавап берген. Огъар суткада уьч керен ашайгъанланы гьакъында сорагъанда, шайых: "Оьзюнгню уьюнгделилеге айт, сагъа отлукъ онгарсын", – деген.
Абу Абдуллагь бин Хафифни шакиртлерини бириси: "Мен муаллимим магъа оьзюне гьар ахшам ораза ачмакъ учун он кишмиш гелтир деп буюра. Огъар языгъым чыгъып, бир керен мен огъар он беш кишмиш алып бардым. Од, магъа къарап; "Сагъа шончакъыны гелтир деп ким айтды?", – деп сорады. Ол янгыз он кишмишни ашады, къалгъанларын къойду", – деп хабарлагъан.
Истикъама
Истикъама – шо напсыгъа хас алымлардан ва адатлардан арек болув, Аллагь гёрсетген ёл булан ва даим гьакъыкъатгъа гёре ва тюз ёл булан юрюв. Гьей мени балаларым, яшыртгъын ва ачыкъ затлагъа инанагъанланы арасында болугъуз, ва истикъаманы тармагъына къошулугьуз – шо караматлардан эсе уллу. Эсде сакълагъыз, истикъама болмакъ Аллагьдан къоркъувну камиллешдире. Истикъама – шо къылыкъланы юрютювде оьзюнгню напсынгны тувдурма иштагьлы этер, шо гьакъда Къуръанда ва гьадислерде айтыла. Къудратны Еси булай айтгъан (маънасы): "Адамлагъа языкъсынывлу бол, олагъа яхшылыкъ этмекни буюр ва авамлагъа бет ташла" (сура "Аль-Араф", аят 199).
Оьзюнгден гиччи замандашларынга атасы йимик бол, оьзюнгден уллуланы уланы йимик бол. Гьакъыл ва йылы сёзлю насигьат-ой берив булан оьзюнгню Есингни ёлуна чакъыр, яхшылыкъны-рагьмулукъну къайдасы булан пикру алышдырыв юрют, йымышакъ бол, адамлагъа оланы гьакъыл даражасына гёре янаш, къатна, олар англайгъан тилде сёйле, лакъыр эт. Шолай болсанг, Аллагь сени инамлыкълардан, оьзюне берилгенлерден этежек ва сагъа муъминлерден кёмекчилер бережекге умут бар. Истикъаманы тармагъындан чыкъса ва Аллагь сени сынавлардан (макр) къорур деп умут этме, нечик чи, шо сырланы лап яшыртгъынларыны бириси. Къудратны Еси Аллагь булай айтгъан (маънасы): "Гьакъ гертиси, айтагъанлагъа: "Бизин Есибиз – Аллагь, ва сонг ишлерине гёре къатты кюйде шо кюйде тюз ёлну тутгъанлагъа, жан мукъамда малайиклер учуп гелип, булай айта: "Къоркъмагъыз ва къайгъырмагъыз, дюнья пайына сизге сёз берилген женнетге сююнюгюз" (сура "Фуссилат", аят 30). Къудратны Есини: "Сонг ишлеринде къатты кюйде тюз ёл будан юрюген деген сёзлерин", муъминлер оьзлени ишлерин гьакъ юрекден Аллагь учун шариатны ёлуна гёре этген деп англама герек. Абу Бакр ас-Сиддикъ айтгъан кюйде, шо олар Аллагьдан къайры оьзге тюрлю худайлагъа бакъмагъанлыкъны англата. Умар гьисап этеген кюйде, шо токъташдырывну маънасы олар, тюз ёлну танглап, ягъагъа тайышмайгъанлыкъда, тюлкюлеге ошап, гьиллалыкъ этмейгенликде (шариатны буйругъун бузма къарамагъанлыкъ).
Пайхаммар ﷺ булай айтгъан: "Тюз ёл булан юрюгюз, ва сиз шо саялы болагъан шабагъатланы санап да болмассыз. Билигиз, сизин динигиздеги лап яхшы шу – намаз, ва янгыз гьакъ герти инанагъан муъмин даим намазы булан болмакъны къастын этер". Олай да бил, динде тюз ёл булан юрюв – шо оьзю булан камиллешивге етишеген ва гьар ишни мекенлешдиреген даража. Шо даражагъа янгыз уллу адамлар етишген. Шону токъташдырмакъ учун машайыхланы бириси тапшургъан таварихни гелтирейик. Ону тюшюнде Пайхаммар ﷺ гёрюнген, ва шайых огъар: "Гьей Расулуллагь ﷺ, тапшурулгъан кюйде, сен: "Худ" деген сура тюшюрюлгенде, мени башыма акъ гирди", – деп айтгъансан. Ондан сени башынга акъ гирмекни не зат борчлу этген: пайхаммарланы гьакъындагъы хабарлармы яда халкъланы оьлюмлерини гьакъындагъы таварихлерми?" – деп сорагъан. Ол: "Олар тюгюл, Къудратны Есини шулай сёзлери (маънасы) : "Тюз ёлну сен сагъа буюрулгъан кюйде юрют!", – деген сёзлери", – деп жавап берген.
Дагъыстанны муфтиси шайых
Агьмат гьажи Абдулаевни
«Благонравие праведников»
деген китабындан
