Гирами Кьур’ан урхбан фазилатваликан пувал, гьаму дюн’яйиъ айибкьан варибдикан хабар тувубсиб ву, яни кидибтну ккудубкIуз шулдар. Гьаци вуйиган, ухьхьан му ляхнин фазилатваликан лайикь вуйибси гьичра ктибтуз даршул ва кидибтну ккудубкIузра даршул. Амма гьаци вушра жвувхьан шлуганси хабар тувуз чалишмиш хьидихьа.
Кьур’ан урхивал Аллагьу Тааьлайиз ибадат апIуваларикан хусуси вуйидарикан саб ву ва гьаци гъубздира ву. Аьбдуллагь ибн Уьмарихьан вуйи гьядисдиъ дупна:
لا حسد إلا على اثنتين: رجل آتاه الله الكتاب، وقام به آناء الليل، ورجل أعطاه الله مالا، فهو يتصدق به آناء الليل والنهار
«Кьюр касдин терефназтIан гьюсудвал улупуз даршул: 1) Аллагьу Тааьлайи Кьур’андин аьгъювалар тувну, йигъ-йишв думу убхруриз. 2) Аллагьу Тааьлайи девлет тувну, инсанди чан девлет йигъ-йишв садакьа туври харж апIруриз» (Бухари, 5025).
1. Ният. Ухьуз аьгъяди ккунидарикан саб гьаму ву: Кьур’ан анжах Аллагьу Тааьлайин амрариканна гъадагъа дапIнайи ляхнарикан ибарат вуйи китаб ву, кIури, фикир мапIанай. Думу ВАРИТIАН УЖУБ, УТКАН ВА ЗААНДИ ДЕБККНАЙИ КИТАБ ву, кIури, фикриъ гъибтну ккунду. Аллагьу Тааьлайи думу ухьуз, жвуван уьмрин къанун вуди, дебккна. Гьаци вуйиган, ухьу думу хилиъ бисруган, ухьу урхуз хъюгъруган, ихь ният анжагъ Аллагьу Тааьла бадали вуйиб дубхьну ккунду.
2. Гъудгнин дижикIну ади хьувал. Гьеле ухьу урхуз кIури ваъ, хъа хилиъ дибисну диврушра кмиди, гъудгнин дижикIну ади ккунду. «Аль-Вакьиаь» сурайин 79-пи аятдиъ дупна (мяна): «...дидик марцц духьнутIан кучурдар». Гирами Кьур’андин сурйир кIваъланди урхуз гъудгнин дижикIну адаршра хай шулу.
3. Сивак ишлетмиш апIуб. Сивак ухьу апIру вари ибадатариъ ишлетмиш апIуб ужу ву, хъа ибадатарин кIулиъ айидарикан саб Кьур’ан, урхувал ву. Шафии мазгьабдин адлу аьлим Жалалудин ас-СуютIийи чан «Фатгь аль-кабир» китабдиъ Аьли ибн Абу ТIалибдихьан вуйи Пайгъамбарин ﷺ гьядис кIваин хура: «Дугъриданна, ичв ушвар – Кьур’андин рякъяр ву, дурар сивакдихъди марцц апIинай».
4. Кьибла терефназди илдицну дусуб. Кьур’ан урхурайи вахтна, ликар гьачIарккну, ясана саб фтиинкIа алахънуси дусуб Аллагьу Тааьлайин Китабдихьна эдебсузвал шула. Хъа эгер иццрувал, ясана гьациб жара себеб аш, хай шулу. Гьацира кьиблайиз кьял йивну, ясана дидхьан гьидицну дусубра карагьат ляхнарикан ву. Кьур’ан урхуз дусруган, жвуваз рягьят йишв ктабгъуру ва ухьу зиихъ гъапи шартIарра тамам апIури урхуз хъюгъиш, ужу ву.
5. Кьур’ан урхуз хъюгъруган, «Ауьзу биллагьи мина шшайтIани рражим. Бисмиллагьи ррагьмани ррагьим» пуб. Аллагьу Тааьлайи гирами Кьур’андиъ дупна: (мяна): «Ва уву Кьур’ан урхруган, Аллагьу Тааьлайикан нянатлу шейтIнин чIурувалихьан ва васвасдихьан уьрхюб ккун апIин» (сура «Аль– Нахль», 98-пи аят). Иблис васвас ипуз гьарган гьязурди ву, ухьу фунуб вушра ужувлан ляхин апIуз ният гъапIган, манигъ’вал апIуз гьарган гьязурди ву. Гьаци вуйиган, Кьур’ан урхуз хъюгъруганра «ауьзу» ва «бисмиллагь» дупну ккунду.
6. Кьур’ан урхуз хъюгъган, жара ляхнариз фикир туври, урхурайиб дебккри дурарихьинди лигури духьну ккундар. Кьур’ан уву мистаъ урхури гъахьиш, аьгъю йибхьки, гьарсар увухьна дуфну, яв хил бисури, увусана урхурайиб дебккри, кьатI апIури, дурарихъди гафар апIури хьуб карагьат ву.
7. Аьврат ккебкуб. Аллагьу Тааьлайин калам урхурайи касди чан аьврат ккебкну ккунду, хъа жикъи, кьамкьар ачухъди вуйи шортар алди урхуб ужу дар.
8. Кьур’ан наан вушра урхуз хай шулдар, дидиз марцци йишв ккунду ва эдебра дюбхну ккунду. Пуз шулуки, ихь вахтна диндин илмарихьна гизафдари эдеб уьбхюрадар, ари гьаддиан гъийин йигъан инсанарин арайиъ гьамкьан жюрбежюр гафарра артухъ шула. Эгер ухьу Кьур’андихьна, диндин аьгъюваларихьна гьюрмат уьбхюйиш, эдеб апIуйиш, ихь иманра артухъ шуйи. Гъи фици вухъа, саб наан вуш дусну, ужубра-харжибра, гьярамра кIваин апIури шулу, ва гьаддихъди сабси гирами аятариканра улхуру, Пайгъамбарин ﷺ гьядисарра кIваин апIуру. Ари гьамцдар ляхнари, гьюрматлу гъардшар ва чйир, диндихьна вуйи ихь эдебсузвал улупура. Йиз фикриан, гьарсарин хулаъ сарира манигъ’вал дарапIруси гирами сурйир урхуз шлу йишв ашул. Хъа гьациб йишвахь дусну, Аллагьра I кIваин дапIну урхуз шулдаринхъа?!
9. Таж’виддиинди урхуб. Ав, белки варидариз гирами Кьур’ан Мишари Рашиддиси, ясана Абу Бакр Шатрийиси урхуз удукьури ккундушул, ва гьаци чалишмиш шули, гьадрариси гьирифури урхурча кIури хъюгъган, гизаф гъалатIарра шулашул. Дици урхуз чалишмиш хьувал ужудар ляхнарикан ву, амма сабан Кьур’ан урхбан къайдйир, таж’вид, махраж аьгъю дапIну ккунду. Гьаци вуйиган, явашди урхури, шлубкьан гъалатIар ктарди, марцциди урхуз чалишмиш духьну ккунду.
10. Кьур’андин зиин фукIара дивуз хай шулдар. Дидин зиин фукIа дивуб, хил иливбиинди дидин саб маш ккебкуб ва думу наан вушра дипуб хай шлу ляхнарикан дар. Гьаму саб макьалайи гирами Кьур’андихьна вуйи вари эдебар кудухну ккудубкIуз гьичра даршул, дурар лап гизаф ву ва ухьу му темайикан хъанара гизаф ражари улхидихьа, иншаАллагь.
Гъит Аллагьу Тааьлайи ухьуз Гирами Кьур’ан гъалатIар ктарди, Аллагь бадали марцциди урхуз кюмек туври.
Камал Мягьяммадов
